Geheim complot ontmaskerd: Poetin spuit schuim in Duitse uitlaten!

De beweegredenen zijn evident. Klimaat raakt ons allemaal. Als Poetin piepschuim in uitlaten van SUV’s spuit, dan zouden de eigenaren kunnen denken dat het klimaatactivisten waren. Die strijden voor een leefbare planeet. Door die in een kwaad daglicht te stellen, maak je Europa zwakker. Daarom spuit die gemene Poetin piepschuim in uitlaten van grote Duitse auto’s. Het is een heftig complot, ontmaskerd door Duitse journalisten. De NOS schreef het artikel over om ook Nederlanders te waarschuwen. Sabotage door geheim agenten van Poetin die zich voordoen als klimaatactivisten, dat zou je hier ook kunnen krijgen. Een angstwekkend beeld is het zeker, waar ben je nog veilig?

Nu zal menigeen het principe van de Chinese Whisper kennen. Je vertelt een verhaal en iemand vertelt dat door, enzovoort. Elk doorverteld verhaal lijkt natuurlijk in grote lijnen op het origineel. Na tien keer krijg je toch een compleet ander verhaal. Het is ook mogelijk om dat met schilderijen te doen, dat geeft een erg leuk effect. Het probleem met angstverhalen over Russische sabotage is evident; bij elke doorplaatsing verdwijnt een beetje nuance en krijg je door de zucht naar alarmisme een compleet vertekend beeld van de werkelijkheid.

De NOS verwijst bijvoorbeeld naar een artikel van het Duitse blad Der Spiegel. Dat kwam in eerste instantie met het sensationele verhaal over de uitlaten. Met dat medium is het uitkijken geblazen. In 2018 moest het toegeven dat het complete verzinsels van hun journalist Claas Relotius had overgepend als waarheid. Relotius schreef verhalen over hoe vreselijk vluchtelingenkinderen het in Europa hebben, waarna lezers hem geld gaven om de kleine slachtoffertjes te helpen. Die bestonden alleen niet, hij had de verhalen verzonnen en hij verduisterde de donaties vervolgens. Interessant genoeg is geen jonge journalist zo gelauwerd met persprijzen als Relotius, hij schrijft op wat bepaalde mensen willen horen. Dan regent het prijzen, los van of het waar is of niet. De ontdekking van dit complot is de verdienste van specifiek dit medium, het is maar even gezegd - en daar bouwt de NOS dan weer op voort.

Interessant genoeg verwijst de NOS naar het verkeerde artikel. Eerst kwam de ’ontdekking’ zelf en daarna belde een andere redacteur met enkele experts van uitlaten, voor bovenstaand vervolgverhaal over het effect van piepschuim in de motor. In het oorspronkelijke verhaal zien we onderstaande foto van een uitlaat en daarbij een sticker met Robert Habeck erop. Dat is de politiek leider van de Duitse groenen en lid van de regering. Als je het zo ziet, lijkt het erop dat een activist hem wil aansporen om meer voor het klimaat te doen. Natuurlijk kan het net zo goed een Russische spion zijn.

De krant schrijft dat het Kremlin op deze manier poogt Habeck te beschadigen. Dat verband wordt getrokken na ‘gesprekken’ met mensen uit de inlichtingenwereld. Vervelend; je kunt dan niet al je bronnen prijsgeven. Alleen krijg je zo wel een verhaal met erg mager bewijs. Als de NOS dat dan klakkeloos overneemt, dan mag er misschien iets kritischer naar de hypothese worden gekeken. De Duitse collega’s van Die Welle namen wel contact op met het Duitse openbaar ministerie, dat meldde dat de verdachten (waaronder twee tieners) zijn heengezonden. Der Spiegel geeft onderstaande zin als onderbouwing voor de claim.

‘Die Spur der Saboteure führt nach SPIEGEL-Informationen nicht zu militanten Klimaaktivisten – sondern nach Moskau. Nach Erkenntnissen der Sicherheitsbehörden soll die Sabotageserie in Wahrheit auf das Konto russischer Auftraggeber gehen. Deutschlandweit wurden mehr als 270 Fahrzeuge beschädigt, in Berlin, Brandenburg, Bayern und Baden-Württemberg.’

Het waren geen klimaatactivisten, ‘maar Moskou’: en dat zonder enige verdere onderbouwing. In de journalistiek zeg je dan dat een bron geen bron is. Jammer voor je verhaal, maar dan moet je even doorzoeken. Het gebeurt inderdaad regelmatig dat je iets hoort van een agent, militair of een ander persoon belast met veiligheid - een breed begrip. De communicatie tussen de journalist, de bron en de lezer hangt dan van vaagheid aan elkaar en daarom moet je eerst op zoek naar een ruime hoeveelheid ondersteunend bewijs.

Nu is het goed mogelijk dat bepaalde leden van opsporingsdiensten een verhaal lekken richting een journalist, misschien zelfs zonder dat het de bedoeling was, om het vervolgens verder intern na te trekken. Als er daadwerkelijk sprake is van het aannemen van smeergeld uit Moskou om in de EU uitlaten vol te spuiten, dan zal de Officier van Justitie (OvJ) het verhaal later wel moeten bevestigen tegen een andere journalist. De agent die het verhaal wellicht tijdens een borrel lekte, zal maandag terugkeren achter het bureau en meer belastend bewijsmateriaal verzamelen. De journalist heeft dan maar een puzzelstukje van het feitenrelaas te pakken maar kan al wel een verhaal publiceren, waarna er later een complete aanklacht volgt. Pas als die aanklacht in een veroordeling resulteert is er sprake van bewezen schuld, je bent onschuldig tot het tegendeel overtuigend voor de rechter is bewezen. Andere Duitse media die het bericht aanhaalden, spraken dan ook van ‘vermoedelijke daders’. Bepaalde Nederlandse politici wisten het echter al zeker, waar rook is, is Russisch vuur.

Deutsche Welle schreef in hun artikel het volgende:

‘In Sicherheitskreisen war laut "Spiegel" von einer gezielten Kampagne die Rede mit der Absicht, im Bundestagswahlkampf Hass auf die Grünen und ihren Kanzlerkandidaten Habeck zu schüren’

Zo doe je dat, bij twijfel. Der Spiegel noemt geruchten, gehoord in ‘kringen van mensen bij veiligheidsdiensten’, zonder meer specifieke informatie te delen. Deutsche Welle heeft het daarom over beschuldigingen en geen bewezen feiten. Diezelfde veiligheidsdiensten zouden volgens Der Spiegel wel al weten wat het motief van de sabotage van uitlaten was, namelijk het willen beschadigen van de Duitse groene politiek. De NOS schrijft vervolgens ook klakkeloos op dat dat het motief is, omdat een en ander ‘blijkt uit onderzoek van het Duitse blad Der Spiegel’.

Deutsche Welle belde inderdaad met het Duitse openbaar ministerie. De reactie was als volgt:

‘Dem Bundesinnenministerium lägen bisher keine konkreten Hinweise auf russische Auftraggeber vor, die Ermittlungen dazu dauerten noch an, sagte ein Sprecher des Ministeriums. Nach "Spiegel"-Informationen sollen die Verdächtigen per Chat angeworben worden sein.’

Er dus ‘geen concrete aanwijzingen’ die het verhaal van Der Spiegel en daarmee de overpennende journalisten ondersteunen. Als de vage tipgever ‘binnen kringen van veiligheidsdiensten’ zeker weet dat het Russische sabotage is maar het openbaar ministerie stelt daar geen aanwijzingen voor te hebben, dan heb je te weinig materiaal voor een artikel. Tegenwoordig houden media van sensationeel nieuws en is een vage suggestie al genoeg, ook als die door een Duitse officier van justitie wordt ontkracht. Het zou natuurlijk ook zo kunnen zijn dat de onbekende bron van Der Spiegel bij de politie wel over het geheime bewijs beschikt (dat het de schuld van Poetin is) maar dat om onbekende redenen niet met de eigen officier van justitie wil delen. Een betere verklaring is wellicht dat het verhaal in zijn geheel niet klopt.

Vervolgens presenteren een Nederlands medium en Nederlandse politici het verhaal als feit, alsof het allemaal bewezen is. Daarmee wakker je angsten aan, maar met welk doel? De NOS verwijst in het eigen verhaal ook nog naar de ‘agressieve’ Russische inmenging in Roemenië, alsof er sprake is van een patroon. Daarbij linkt de schrijver naar een eigen, ouder artikel.

Ook daar wordt er weer geschermd met informatie uit ‘Sicherheitskreisen’, om een heftige kop te rechtvaardigen. Ik heb de documenten onder het linkje laten vertalen, om te kijken hoe sterk het bewijs was: deze zitten in een eerder artikel. De Roemeense veiligheidsdiensten vinden het opmerkelijk dat een kandidaat die tegen de NAVO is, ineens zo veel volgers krijgt op TikTok. Dat zou inmenging kunnen zijn maar echt bewijs is er niet. In het vertaalde rapport lezen we:

Een dergelijke snelle groei zou goed het werk van een ‘statelijke actor’ kunnen zijn, waarmee men doelt op Rusland. Aan de andere kant kan het ook goede marketing zijn. Om het zekere voor het onzekere te nemen zijn de verkiezingen maar ongeldig verklaard. Zou een dergelijke, heftige stap niet om meer concreet bewijs vragen?

Anders dan de NOS beweert, is er geen hard bewijs dat Russische inmenging bij de Roemeense verkiezingen onomstotelijk aantoont. Het zijn vage vermoedens, die verpakt worden in een artikel met een veel te pretentieuze kop. Het ‘agressieve’ waar de NOS over schrijft betreft niet de Russische inmenging maar de mate waarin de marketeers van Calin Georgescu in Roemenië campagne voeren. Daar kun je wat van vinden, maar dat betekent niet dat de Russen dus de verkiezingen hebben gestolen. In de rapporten waar de NOS naar verwijst, staat ook dat er op de dag van de verkiezingen geen enkele sprake is geweest van ongeregeldheden bij de stembus. Dat laat het artikel dan weer weg, het is te veel nuancering.

Het AD maakt zich er ook schuldig aan. Nota bene; deze foto moet getoond kunnen worden in het kader van citaatrecht. De pagina laat een combinatie van een heftige foto van een aanslag zien in combinatie met een als zekerheid gesteld causaal verband; de hybride oorlogsvoering heeft Duitsland bereikt. Daar moet je als journalist iets over kunnen zeggen (dat doen we nu dus ook).

De kop corrigeert zichzelf wel meteen, blijkens de aanhalingstekens. Een Afghaan reed met een auto in op een demonstratie, klaarblijkelijk met het doel om zoveel mogelijk Duitsers te doden. Het AD vermoedt een vaag Russisch complot, want hierdoor zouden meer mensen op AfD kunnen gaan stemmen, een partij die zich tegen rommelige migratie keert. De krant schrijft:

‘De openbaar aanklager sprak van een aanslag met een ‘islamitisch motief’, … Terwijl de autoriteiten het drama nader onderzoeken, dook een ouder nieuwsbericht op: dat zeker twee Afghaanse mannen, werkzaam voor de Russische militaire geheime dienst GROe, zogenaamd als vluchtelingen uit Afghanistan in Duitsland verbleven. Dat onthulde weekblad Der Spiegel in samenwerking met onderzoeksplatform The Insider vorige maand. ,,Het is goed mogelijk dat Rusland achter de aanslag zit’’, zegt Rusland-expert Stefan Meister. Volgens de Duitser is Rusland gepokt en gemazeld als het gaat om het inzetten van vluchtelingen voor het aanjagen van haat en angst en het splijten van samenlevingen. ,,Eenlingen worden vaak online gerekruteerd en plegen later aanslagen. Zo kan het ook gaan met Afghanen, ze vormen immers een kwetsbare groep in Duitsland.’’ De Ruslandkenner noemt het ‘een scenario dat goed voorstelbaar is’…’

Ook hier is er sprake van een openbaar aanklager die beschrijft welke informatie hij heeft, die vervolgens niet strookt met het narratief van Russische inmenging. Daarmee zou normaal gesproken het hele verhaal in de prullenbak gegooid mogen worden. Het AD plaatst toch maar een onbewezen verband met Rusland in de kop, maar durft dat enkel tussen verzachtende aanhalingstekens te doen. Journalisten kiezen voor het laatste, als een stelling een citaat is van een ander en niet zozeer een bewezen feit. Hoe kan er dan toch bewijs bestaan voor een Russische opzet? Het blijkt dat ‘een ouder nieuwsbericht opdook’ - meer is er niet. Er volgt weer een onthulling van Der Spiegel en daarin wordt een enkele expert opgevoerd, die bij zijn gevoel te rade gaat en concludeert dat Russische schuld bij de aanslag ‘goed mogelijk’ is. Als je alle feiten en meningen op een rijtje zet, is de beschuldiging aan het adres van het Kremlin ‘goed voorstelbaar’. Het krantenartikel noemt natuurlijk ook nog dat al bewezen was dat de Duitse groenen het slachtoffer waren van een ‘smeercampagne’ uit Rusland, er was iets met piepschuim.

Als je alles bij elkaar optelt, moet het verhaal natuurlijk wel waar zijn. Het begint dan allemaal zelfs ‘serieuze vormen’ aan te namen. BNR nodigt een account manager in de ICT uit die nog veel spannender verhalen over Poetin heeft. Heftig man!

Al het ‘bewijs’ maakt het noodzakelijk om Russische inmenging vanuit Brussel te bestrijden. Daarom is er een Digital Services Act (DSA). Landen kunnen hun kiezers beschermen met een toolkit, reken maar dat Poetin het dan in zijn broek doet.

De toolkit bevat enige aanbevelingen voor landen om voor, tijdens en na verkiezingen om te gaan met misinformatie. Regeringen doen er goed aan vooraf een netwerk op te bouwen met ‘stakeholders’, dat zijn Europese ambtenaren en vertegenwoordigers van social media bedrijven. De DSA maakt het mogelijk om content snel van het internet te verwijderen, misschien is het wel Russische propaganda. Op deze manier zet je wel de deur open voor censuur.

Rondom verkiezingen is het belangrijk dat overheden doorlopend in de gaten houden welke uitingen invloed kunnen hebben op verkiezingen. Nu las u hierboven al drie voorbeelden waarin Russische inmenging sterk werd overdreven, alleen is dat dan weer wel toegestaan. Waarom schuiven mensen anders ineens naar rechts op?

Zowel in Duitsland als Roemenië en de VS is er sprake geweest van een sterke piek in de inflatie. Dat maakt mensen narrig en dat zullen ze afreageren op de zittende macht. Of dat terecht of maar verstandig is, daar kunnen we een goede, inhoudelijke borrelavond over organiseren. Feit is dat economische omstandigheden een grote invloed hebben op stemgedrag, dat is een weinig controversiële opmerking. Je hebt geen vage, Russische complotten nodig om te snappen waarom mensen op Trump, de PVV of AfD stemmen.

Nu bestaat het gevaar dat zittende regeringen die de toorn van de kiezer vrezen, naar het Kremlin wijzen als oorzaak van hun gebrek aan populariteit. Dan is het een kleine stap om vervolgens uitslagen ongeldig te verklaren en complete censuur in te voeren. U klaagt over dure boodschappen? Dan bent u een agent van Poetin! Op zondag 23 februari zijn er verkiezingen in Duitsland en AfD zou weleens de grootste kunnen worden, dus uw favoriete journalist houdt zijn hart vast. Welke onderdelen van de ‘toolkit’ zullen ingezet worden tegen ‘incidenten’ rondom misinformatie? En, mocht u het zich afvragen, ik ben geen fan van Poetin. Maar eerlijk is eerlijk, er komt een stortvloed met verhalen over Russische inmenging rondom verkiezingen over ons heen. Heel veel van die verhalen barsten nou niet van het vele bewijs uit elkaar, maar misschien heb ik het niet goed gelezen.

In het digitale tijdperk staat de democratie onder druk, er is simpelweg steeds meer mogelijk. Lees daarover mijn nieuwe boek, Democratie op de helling. Dat koopt u hierrr, er is een e-book (digitaal, lekker handig) en een papieren boek. Wilt u mijn gegraaf mogelijk maken? Ga naar BackMe, of u koopt mijn andere boek, Het Euro Evangelie: Eventueel laat u uw waardering voor dit artikel merken via de knop hieronder. Of niet.