CBDC 16/25: Willem Buiter vindt het dikke prima dat contant geld verdwijnt voor digitale euro

Het is mijn verjaardag, mijn feestje, dus ik mag huilen (dat is een liedje). Het is ook best een leuk liedje voor de gelegenheid (en ik ben ook echt jarig). Daarom geven we het podium aan Lesley Gore, een nummer uit 1964 alweer.

Wat zou er dan te janken zijn? Zeg je iets over CBDC (Central Bank Digital Currency), digitaal geld van centrale banken, dan word je meteen in een bepaalde hoek gestopt. CDBC is met recht een wappie-onderwerp. Toen Máxima het iets te agressief begon aan te prijzen, werd ze ook door topambtenaren aan haar jasje getrokken; het zou een ‘wappiemagneet’ zijn. Waar ‘wappies’ eerst complottheorieën zouden aanhangen rondom het Coronavaccin, zou dat nu bij CDBC het geval zijn. Daarom, of ze iets minder hard van de toren wilde blazen met die digitale munten van centrale banken.

Collega-pratend hoofd Margreet Spijker ondervond het ook al. Het gaat helemaal niet om wat je zegt over een bepaald onderwerp. Het feit dat je wat dan ook over een wappie-onderwerp zegt, maakt al dat je je op een mijnenveld begeeft. Persoonlijk ervaar ik het soms bij borrels. Een gesprekspartner wil iets vragen over de laatste ontwikkelingen rond digitaal geld. Anderen in het gezelschap merken dan op dat er rond dit onderwerp ‘veel complottheorieën de ronde doen’. Daarom hebben ze het er liever niet over, want liever blijf je uit de hoek waar de mensen zitten die je (terecht) belachelijk zou kunnen maken. Het gevolg is dat een onderwerp in zijn geheel wordt doodgezwegen. Je zou ook kunnen afspreken dat je over het onderwerp geen onzin verkoopt, alleen maar feiten noemt met stevige onderbouwing. Dat gebeurt dus niet met ‘het wappie-onderwerp’. Zo wordt het vanzelf een schimmige boel.

De gemiddelde Nederlandse journalist zwijgt uit gemakzucht ook op soortgelijke wijze. Als je op een grote redactie werkt en je wil iets over digitaal geld schrijven, dan is de kans groot dat collega’s je voor gek gaan verklaren. Daarom blijf je bij de meest veilige conclusie, probeer je het onderwerp kleiner te maken dan het is, laat je aspecten die lezers zorgwekkend zouden kunnen vinden weg en haal je het helemaal uit je hoofd om een gezagsdrager (bijvoorbeeld toenmalig minister van Financiën Sigrid Kaag) tegen te spreken. Anders is het gedaan met je carrière en veel journalisten verdienen het echte geld later in hun loopbaan, als woordvoerder van een bedrijf of overheid. De banden moeten warm blijven, dat doe je door het vooral lekker gezellig te houden en zo zag zelfcensuur het levenslicht. Neem dit artikel te vinden op de site van BNR, geschreven door ene Aäron Loupatty.

Ja, CBDC is omstreden. Maar misschien komt het er helemaal niet, er ligt niet eens een voorstel. Waar maken we ons druk over? Dat is dus wat ik bedoel met het klein houden van het onderwerp, alles blojft lekker vaag en vrijblijvend. Laten we toch eens naar de feiten kijken die bekend waren op het moment van schrijven. In het voorjaar van 2022 hield de Europese Commissie (EC) een ‘Vave your say’ over de digitale euro. Het is een beroemd document, want er kwamen duizenden reacties die unaniem negatief waren. Dat is knap! Op het moment van schrijven van het artikel, november 2022, was de ‘feedback period’ van twee maanden reeds gesloten, logisch.

Nu bestaat er iets heel erg moois: het internetarchief. We kunnen kijken hoe webpagina’s er een paar jaar geleden uitzagen. De zogeheten WaybackMachine heeft een snapshot gemaakt van dezelfde pagina in mei 2022, toen het digitale burgerinitiatief nog steeds lopende was.

In mei 2022, nog voor het einde van de ‘have your say’ in juni 2022, is al vastgelegd dat er in 2023 een wetsvoorstel over CBDC in de EU zou komen, een digitale euro dus. Het is dus niet zo dat de EC het besluit misschien gaat laten afhangen van hele goede epistels die in juni 2022 nog zouden kunnen binnenkomen en adviseren af te zien van het hele idee van een digitale euro. De helft van de reacties is dus voor Jan met de korte achternaam geschreven. Uiteindelijk zou het wetsvoorstel in de zomer van 2023 gepresenteerd worden, een kwartaal later dan aanvankelijk gepland. Als je zo ver in het proces bent, dan kun je niet in 2022 schrijven dat het nog alle kanten op kan gaan met het project. Er ligt in 2022 geen concreet voorstel, maar je weet wel precies wanneer dat komt.

In de have your say zit een document dat het wetsvoorstel toelicht. Als je voor CBDC kiest, kun je kiezen tussen een variant met een verplicht inlogmiddel (de account-based variant) en de token-based variant, waarbij je niet hoeft in te loggen. In het eerste geval ontstaat er een digitaal spoor van al je transacties en dan is het gedaan met je privacy. De have your say laat zien dat er nog moet worden nagedacht over de keuze, maar ook dat de kosten voor het maken van de inlogvariant toch al begroot zijn. Het geld van het Coronafonds gaat daaraan op, was reeds overeengekomen. Als project X bestaat uit varianten 1 en 2 en voor variant 2 is er al financiële dekking gevonden die zal worden gevolgd door een belastingverhoging, dan kun je niet zeggen dat het nog alle kanten op kan en dat er überhaupt ‘nog niet echt over is gesproken’. Het project staat al half in de steigers.

De schrijver van BNR is trouwens een sportjournalist, die het zich klaarblijkelijk niet kan veroorloven een kritische vraag te stellen. Zo kabbelt het project voort, zonder expliciete goedkeuring van de bevolking. Immers, als de meeste kranten en andere nieuwsmedia het onderwerp mijden als de pest, dan weet een grote meerderheid niet wat er gaande is. Ineens is het digitale geld er, in 2026 of 2027, met allemaal lelijke aspecten die er inherent aan verbonden zijn. Dat wordt straks schrikken.

Nu is dit niet het artikel over CBDC dat we vandaag gaan bespreken. Op het menu staat een artikel van Willem H. Buiter (gele das), een bekende Nederlands-Brits-Amerikaanse econoom (dat kan). Zijn pleidooi voor CBDC genaamd ‘The overwhelming case for CBDC’ is op meerdere plekken te lezen: bijvoorbeeld in deze Jordaanse krant. Buiter (1949) is de zoon van een Groningse burgemeester, werkte voor de Britse centrale bank en is sinds 2010 hoofdeconoom van Citigroup.

Buiter schrijft in 2023 (over CBDC) dat centrale banken, zodra het kan, de rente wel weer zullen verlagen. Destijds was er sprake van zeer hoge inflatie. Centrale banken kunnen die alleen bestrijden door de rente te verhogen, maar daarmee remmen ze de economie ook weer af. Als de rente in de komende paar jaar langzaam weer daalt, komt deze weer op het ‘extreem lage niveau van voor de pandemie’. Al sinds de jaren ‘80 is de rente aan het dalen, bijvoorbeeld door vergrijzing.

In de nabije toekomst zullen centrale banken dan ook de ‘beperking voelen van de effectieve ondergrens’. Met de laatste term bedoeld Buiter de effective lower bound (ELB) of zero lower bound (ZLB). Als je de rente steeds verlaagt maar nooit verhoogt, dan kom je vanzelf op het punt waar deze negatief wordt. Bij een onverwachte volgende recessie moet je de rente met ongeveer vier procentpunt of zelfs iets meer verlagen en dan is de spaarrente diep negatief. Mensen gaan dan vluchten voor negatieve rente, bijvoorbeeld door te pinnen. In een eerder artikel in deze reeks over CBDC is dat effect ook al besproken; reeds in 2018 merkte het IMF al op dat er weinig ruimte was om te manoeuvreren, in termen van mogelijke renteverlagingen.

Laten we het plaatje met rente en inflatie uit mijn laatste boek Democratie op de helling er eens bij pakken. Dat boek bestelt u overigens hier, er is een fysiek boek en een e-book.

Tot de nasleep van de kredietcrisis beweegt de rente mee met de inflatie. Dat is geen toeval maar beleid. De centrale bank zal inflatie afremmen als deze dreigt te ontsporen, middels een renteverhoging - we zien het gebeuren. Daarom bewegen rente en inflatie met elkaar mee. Tijdens recessies verlaagt de centrale bank de rente, zodat lenen en investeren makkelijker worden. Daarmee stimuleer je de economie juist, hetgeen op een later moment wel weer voor inflatie kan zorgen.

In 2008 valt Lehman Brothers om en start de kredietcrisis. In ongeveer 2012 is deze voorbij, maar de zwakke broeders in de Eurozone zijn wel gered met absurd hoge leningen. Ze weigeren hun begroting op orde te brengen, dus een latere renteverhoging zou een nieuwe kredietcrisis kunnen veroorzaken. De ECB durft dat niet aan en houdt de rente laag, maar hij kan ook weer niet onder de nul dalen. De ECB houdt sinds de kredietcrisis de rente liever te laag, lager in ieder geval dan de inflatie. Daarom hebben mensen gelijk, als ze klagen over dure boodschappen; de cijfers liegen niet. De ECB verlaagt de rente in 2016 nog met tienden van procenten maar durft niet te ver onder de nul te zitten. Dat is dus de ELB of ZLB, die Buiter noemt in zijn artikel en die ook in Democratie op de helling als reden wordt genoemd om CBDC in te voeren.

Merk in dit kader op dat voormalig minister van Financiën Kaag in 2022 al een brief over CBDC naar de Tweede Kamer stuurde. De brief beschrijft de ontwerpkeuzes van een digitale euro. Kaag stelt dat de digitale euro moet bijdragen aan ‘de transmissie van monetair beleid’. Dat betekent dat centrale banken meer instrumenten krijgen dankzij CBDC, bijvoorbeeld om ook bij negatieve rente de economie te stimuleren.

Deze brief is in juli 2022 naar de Kamer gestuurd. In mei van dat jaar was al duidelijk dat de EC een jaar later met een daadwerkelijk concreet voorstel zou komen. Kaag had de nakende digitale euro al met haar collega-ministers in de eurozone besproken en vond dit een belangrijke randvoorwaarde, iedereen was het daar al over eens. Om negatieve rente te heffen of om te voorkomen dat mensen wegvluchten van reguliere bankrekeningen met negatieve rente, moet je wel weten wat hun saldo is.

Daarom moet CBDC er wel in de variant komen met een digitaal paspoort, waar de Tweede Kamer toen en nu tegen is. Door de pandemie was het digitale paspoort al acceptabel en de permanente opvolger van het digitale paspoort krijgt zijn financiering uit het Coronafonds. Derhalve mag nog maar eens lichte verbazing worden uitgesproken over het nieuwsbericht van BNR hierboven; dat noemt in november 2022 dat er ‘nog niets besloten is’. Dat is dus ronduit verkeerde informatie.

Volgens Buiter is het bestaan van cash een groot probleem voor een centrale bank. Er zit immers geen negatieve rente op. Hij zegt letterlijk:

‘A zero nominal interest rate on currency (cash) sets a near-zero floor under the central bank policy rate.’

Om daar iets aan te doen, moet contant geld verdwijnen, plaatsmaken voor CBDC. Nu heeft het gros van de brave journalisten afgesproken dat het zo niet uitgelegd mag worden. CBDC is gewoon ‘heel erg handig’, in het digitale tijdperk worden wel meer dingen digitaal en als Kaag belooft is die belofte in graniet gebeiteld. Met dergelijke sussende woorden bombardeert men CDBC tot een wappie-onderwerp, meer hoeven we er niet over te zeggen en te schrijven. Nu zien we dat ook een vermaarde econoom als Buiter zegt waar het op staat; CBDC helpt tegen de ELB (of ZLB) maar dan moet cash wel verdwijnen. Daarom, CBDC is de vervanger van contant geld.

Buiter schrijft nog wel dat er andere methoden zijn om de economie te stimuleren, zoals een opkoopprogramma. Alleen is geen middel zo effectief als een renteverlaging, waarvan het bestaan van cash en de historie van de rente (te zien in de grafiek) maken dat dit middel binnenkort verdwijnt, tenzij CBDC wordt ingevoerd als vervanger van cash. Buiter schrijft daarover:

‘The good news is that the Fed (and other central banks) do have one other promising option: ditch the ELB altogether by abolishing cash and introducing a well-designed wholesale and retail digital currency that is widely available to the general public. With a central bank digital currency, setting the policy rate at -5 per cent could be as easy as setting it at 5 per cent.’

Deze werkwijze vraagt om een digitaal paspoort, dat ook onvermijdelijk werd toen de centrale banken rond 2016 met de ELB (ZLB) werden geconfronteerd. Het idee van een ‘wallet’ komt ook uit die tijd. Menigeen dacht dat het idee ineens ontstond ‘door een pandemie’, alsof overheden tegen hun zin naar dit middel grepen omdat het nu eenmaal ‘crisis’ was. Dat is dus pertinente onzin. Als het digitale paspoort met QR-code inderdaad enkel en alleen een reactie was op een plotselinge noodsituatie, dan had men hem nu niet verder hoeven doorontwikkelen. De pandemie was een mooie smoes.

Een CBDC als vervanger van cash maakt wel dat privacy verdwijnt. Daar kun je voor of tegen zijn, het is nu eenmaal de consequentie. Wie in het water springt wordt nat, hoe vaak je ook roept dat het een ‘complottheorie’ is: en CBDC is de vervanger van cash, zodat de centrale bank meer instrumenten heeft, hetgeen wel ten koste gaat van privacy. Zo werkt het dus. Buiter zegt daarover:

‘To a libertarian who sees all government as intrusive, overbearing, or outright evil, this will be a negative feature. But to those concerned about tax evasion, money laundering, and other illicit conduct, the lack of absolute anonymity would be good news.’

Meer woorden wijdt hij er niet aan, naar zijn mening is het verdwijnen van privacy door het verdwijnen van cash bij het gelijktijdige invoeren van CBDC een redelijk offer. Meningen kunnen verschillen, het gaat in deze reeks alleen om de techniek. En zo steekt het dus in elkaar. CBDC gaat cash vervangen en daar kun je voor of tegen zijn.

Het zou fijn zijn als andere media het ook zo opschreven, in plaats van lafjes om de hete brij heen te draaien. Wilt u meer weten over digitale munten en paspoorten en wat dat doet met onze burgerrechten en democratie? Koop Democratie op de helling, te vinden bij boekhandels en webwinkels. Eerlijk is eerlijk, als u hem direct bij mijn eigen uitgever koopt, heeft u hem net zo snel maar krijg ik meer marge en het is toch mijn verjaardag. Mijn werk ondersteunen kan ook via BackMe en anders laat u uw waardering voor mijn werk blijken via de knop hieronder, of niet.