Een digitaal paspoort is niet ‘handig’, je democratie verandert er structureel door

Toch doen, bij het kerstdiner. Bespreek de invloed van digitalisering op onze mooie democratie. Laat de series op Netflix en de beslommeringen van de bekendheden een paar minuten voor wat ze zijn, niet langer - meer vraag ik niet. Wat is ‘digitalisering’ eigenlijk? Dan hebben we het niet over kunnen pinnen in plaats van met contant geld betalen, of een whatsapp sturen naar je tante in Canada in plaats van een tastbare kerstkaart die een week onderweg is. Digitalisering in Europees verband levert een digitaal paspoort op, het ‘eID’, in Nederland zal het ding ‘NL Wallet’ gaan heten en in het derde kwartaal van 2026 zal hij iedereen opgedrongen worden. In een digitaal paspoort komen al je aspecten van digitale identiteit samen, van je elektriciteitsgebruik en betaalgedrag tot je elektronisch patiëntendossier en social media. Het World Economic Forum (WEF) is er groot voorstander van. De daarbij aangesloten bedrijven, vooral de Amerikaanse grote webwinkels, kunnen dan meer impulsaankopen realiseren. De economie zou volgens voorlaatste kabinet van Rutte zodoende met meer dan honderd miljard euro per jaar kunnen groeien, allemaal dankzij het digitale paspoort. Bij zulke cijfers ben je toch meteen om?

Het vervelende is dat dit verhaal een beetje rammelt. De hele Nederlandse strategie met betrekking tot het digitale paspoort drijft op een studie van consultant McKinsey. Alleen had die betrekking op Brazilië, Ethiopië en Nigeria. In het laatste land heeft de helft van de mensen überhaupt geen papieren. Als je daar dan een digitaal paspoort introduceert, biedt dat de armen zonder rechten in de sloppenwijken inderdaad grote voordelen. De vorige Nederlandse regering schreef in de visie op het digitale paspoort het volgende: “Nederland mist economische kansen door het niet goed beschikbaar hebben van een veilige, betrouwbare en toekomstbestendige manier van digitaal zaken doen, waarbij een digitale identiteit infrastructuur een cruciale bouwsteen is”. Klopt dat wel, Nederland is technologisch gezien toch best vooruitstrevend? Of is Nederland stiekem een Nigeria aan de Rijn? Als onderbouwing volgde er de studie naar de situatie in het trio van landen hierboven die misschien niet zo op Nederland lijken als Rutte misschien denkt. Bent u wel eens tientallen miljoenen ongedocumenteerde vluchtelingen tegengekomen in de favela’s van Assen en Hoofddorp? Waarschijnlijk niet, dus de economische voordelen van een digitaal paspoort worden misschien een beetje overschat. Verder is de Nederlandse visie op digitale identiteiten gebaseerd op de belangen van het WEF, over die impulsaankopen.

Dat zit zo. Tegenwoordig kun je doelloos op social media scrollen. Je ziet een paar schoenen, vishengels en hondenbrokken, whatever. Je klikt en je realiseert je dat je die spullen helemaal niet nodig hebt, als je je betaalgegevens moet invoeren (wat een paar seconden duurt). Internetmarketing faalt, in zeventig procent van de gevallen, omdat mensen zich tijdens het overschakelen van social media naar de bancaire app bedenken. De bij het WEF aangesloten bedrijven missen daarom vier duizend miljard dollar aan omzet op jaarbasis. Een digitaal paspoort zorgt voor minder ‘online cart abandonment’, mislukte impulsaankopen, dus namens de aangesloten leden is het WEF er groot voorstander van. Je ziet de overbodige rommel op Instagram, je klikt en weg is je geld en daardoor groeit de economie, aldus het WEF. Rutte volgde deze visie gebaseerd op stompzinnige commerciële belangetjes. Kun je die rommel niet laten voor wat het is? Dan ontlast je het milieu en je bent weerbaarder dankzij je hogere spaarsaldo. Moeten we kennelijk niet willen.

Nu lag de Kamer dwars, ons parlement wilde geen digitaal paspoort en stemde tegen. Vanwege de paniek tijdens de pandemie is het onderwerp alleen op de agenda van Brussel gekomen. Zonder digitaal paspoort kon je niet reizen of een balletje stoten in het buurtcafé. Gelukkig kwam er een ‘handige’ app die de burger vrijheid bood tijdens de lockdown. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, ziet zichzelf als de president van Europa, ze is Charlemagne maar met haarlak. Natuurlijk wil zij die digitale paspoorten wel eventjes uitgeven onder ‘haar’ burgers. Dan kan ze ook medische gegevens van mensen uit hun elektronisch patiëntendossier verkopen aan Amerikaanse handelaren in data, die zijn miljarden waard. Onder de huidige Nederlandse wetgeving kan een burger compleet voorkomen dat er in de eigen medische gegevens wordt gehandeld. De jongste Europese wet op dit onderwerp haalt die ondubbelzinnige mogelijkheid weg. Een Europees digitaal paspoort is dus een verzwakking van de rechtspositie van de burger. Die wordt met een digitaal paspoort gereduceerd tot handelswaar.

We hebben het nog niet eens gehad over de mogelijkheden voor opsporing. Het Amerikaanse bedrijf Palantir heeft zichzelf uitgenodigd aan de ontwerptafel, waar een plekje over was omdat het Nederlandse parlement irrelevant werd gemaakt. Palantir ziet data als wapen en bouwt aan robots die zelfstandig kunnen schieten - met ‘machine learning’ op basis van data van mensen. Links en rechts zijn de eerste signalen al aanwezig dat al deze data kunnen dienen voor verschillende manieren van opsporing. Denk aan algoritmes die volgens een bestaand Europees wetsvoorstel letterlijk alle communicatie van alle burgers via berichtendiensten scannen op illegale inhoud tot het opsporen van mogelijke terroristen via digitaal betaalgedrag, zoals de digitale euro (CBDC). Je hoort er nooit iets over in het nieuws, maar dit zijn de huidige ontwikkelingen.

Door deze vorm van digitalisering, met een Europees digitaal paspoort, reduceer je de zelfstandige Nederlandse burger tot een stuk handelswaar, doorlopend onderhevig aan digitale surveillance. Eigenlijk ben je vanaf 2026 altijd verdacht, of dat nu redelijk is of niet. Een algoritme of AI is meedogenloos, dus reken maar op een toeslagenaffaire in het kwadraat. De voordelen? We gaan vanaf de bank meer Chinese plastic rommel kopen, nou, jottem. En het kan anders, want Rutte vertrok en er is een nieuwe regering. Deze kan de Europese digitale dadendrang in overleg met de eigen burger temperen en een nieuwe visie ontwikkelen. Dick Schoof heeft wel degelijk juridische middelen om dwars te liggen, als hij dat zou willen. Maar wat wil hij eigenlijk? Goede vraag inderdaad. Dat hebben hij en schaduwpremier Geert Wilders nog steeds niet gecommuniceerd. Misschien moesten ze daar eens over nadenken, daartoe aangespoord door gewone Nederlanders die vraagtekens zetten bij digitale paspoorten. Die vraagtekens zijn terecht, want een digitaal paspoort verandert je democratie fundamenteel, niet zozeer in het voordeel van de burger, integendeel.

Mijn laatste boek ‘Democratie op de Helling’ is verkrijgbaar bij de grote webwinkels (die allemaal lid zijn van het WEF) maar als u hem direct bij mijn uitgever bestelt, hou ik er meer aan over en het is Kerst. Er is ook een e-book beschikbaar voor een habbekrats, want ik wil dat iedereen het verhaal kan lezen. Geld mag geen belemmering zijn. Dat e-book van Democratie op de Helling vindt u ook bij de uitgever. Eventueel laat u uw waardering voor Democratie op de Helling bovenop die luizige zes piek, of deze website, merken via de knop hieronder. Of niet.

Wilt u mijn werk blijvend mogelijk maken? Ga naar BackMe, of u koopt mijn andere boek, Het Euro Evangelie.