Stemming spionagewet uitgesteld, controversiëel ‘Chat control’ kan nog worden gestopt

Op de belangrijke eurotop in Brussel, onder Belgisch voorzitterschap, is de stemming over ‘Chat Control’ uitgesteld. Binnen de Europese raad kan men het niet eens worden, kennelijk. Dat is goed nieuws voor burgerrechten, want ‘Chat Control’ is werkelijk draconisch. Om alle berichten van burgers te kunnen scannen op beelden van kindermisbruik moet privacy immers worden afgeschaft. Dit is hoe het zit. 

‘Chat Control’ is een idee van de Zweedse eurocommissaris Ylva Johansson. Op Twitter deelt ze filmpjes over de ernst van kindermisbruik, vooral digitaal. Volgens haar zijn kinderen onveilig, omdat ze worden benaderd door ‘groomers’. Bovendien gebruiken overtreders - volgens haar - berichtendiensten als whatsapp voor het delen van beelden van misbruik. Volgens haar willen vier van de vijf Europeanen daarom dat al het berichtenverkeer, alles, van iedereen, preventief wordt gescand. Elke burger die gebruikmaakt van een berichtendienst waarmee men in theorie illegaal materiaal zou kunnen delen, krijgt software op de telefoon die het verkeer in de gaten houdt. Als het algoritme meent dat er sprake is van kindermisbruik, dan kan de politie worden ingeschakeld. Alleen zijn die algoritmes grof, het is goed mogelijk dat een vader die vakantiefoto’s van zijn gezin doorstuurt naar familie, ook als overtreder wordt aangemerkt. Dan zijn de gevolgen niet te overzien. Er hoeft dus geen echte aanleiding te zijn voor verdenking, iedereen is verdacht.

Chat Control is dan ook omstreden. Er wordt niet langer gericht gezocht, iedereen krijgt met opsporing te maken; dat is omdraaiing van de bewijslast. Ook is de meerderheid helemaal niet voor, die cijfers heeft de Europese commissie verzonnen. Er is wel een online consultatie geweest, dat klopt. Deze is volledig openbaar. In eerste instantie waren de respondenten voor hard ingrijpen, vanwege het gevoelige karakter van het onderwerp. Toen mengen de experts zich in de discussie. Echte misbruikers en criminelen gaan natuurlijk geen illegaal materiaal met elkaar delen via Whatsapp of Facebook Messenger, die gebruiken andere kanalen. Met dit paardenmiddel zul je daarom nauwelijks echte daders vangen maar heb je wel een hoop vals-positieve uitslagen, de onschuldigen die je ten onrechte verdenkt. In de consultatie werd ook gepleit voor een groter budget voor de zedenpolitie. Een andere expert merkte op dat er al een uploadfilter is. Dat kunt u zelf testen: probeer maar eens een liedje uit de Top40 te uploaden op social media, dat lukt niet. Deze filters zijn ingesteld vanwege auteursrecht. Al met al was drie op de vier respondenten tegen het wetsvoorstel, het idee om alles en iedereen overal af te tappen gaat te ver. Veel respondenten waren zelf bezorgde ouders, die realiseerden dat ze onder deze wet zelf bespioneerd zouden worden. De Europese commissie draaide de cijfers om en stelde dat een meerderheid wel voorstander van Chat Control is. 

Ook rekt de Europese commissie het principe van subsidiariteit wel heel erg op. Het oppakken van zedendelinquenten is een taak van de nationale politiekorpsen, die natuurlijk wel goed kunnen samenwerken en dat ook doen. Onder Europees recht is elke uitdaging een zaak van de lidstaat zelf, tenzij de omstandigheden vragen om een Europese aanpak. Bij sommige dossiers kan het niet anders dan dat een Europees instituut zich over het vraagstuk buigt. Een voorbeeld is de opmaak van eurobiljetten. Aangezien alle lidstaten van de EU met euro hetzelfde geld hebben, moet er praktisch gezien wel een centraal instituut zijn, de Europese Centrale Bank (ECB) die voor iedereen dezelfde briefjes en munten uitgeeft. Een lidstaat kan nu niet afwijken en zelf mooie briefjes en munten maken, dat is de keerzijde van de eenheidsmunt. Het aanpakken van overtreders, zoals zedendelinquenten, is echter een lokaal probleem. Niets weerhoudt een lidstaat ervan de eigen mensen te beschermen. Wat bij opsporing is toegestaan, wisselt nogal in de EU en in Europa. Niet elk Europees land is hetzelfde. In Hongarije hecht de regering minder aan privacy dan in Nederland. Dat maakt een uniforme wet, waar iedereen zich in kan vinden, dan ook een lastige uitdaging. Opsporing van verdachten is nu iets dat lidstaten juist wel zelf vorm kunnen geven. Daarbij gaat het ook over de rechten van verdachten van het misbruik - onder dit wetsvoorstel is dat iedereen die wel eens een berichtendienst als Whatsapp gebruikt, je hele samenleving dus (behalve echte zedendelinquenten die dit nieuws ook volgen en die daarom weten dat alle communicatie over Whatsapp wordt gescand en dat middel daarom niet gebruiken, maar dat terzijde).

De Europese commissie heeft volgens het Europees verdrag ook niet het recht zich ermee te bemoeien. Brussel gaat over de interne markt, niet opsporing en vervolging, dat regelen de lidstaten zelf. Eurocommissaris Johansson stelde daarop dat als mensen beelden van misbruik van minderjarigen met elkaar delen via Whatsapp, ze gebruik maken van een product, namelijk de berichtendienst. Producten worden verhandeld op een markt, dus is het een zaak van de Europese, interne markt. Dat was de reden om dan maar al het berichtenverkeer van iedereen te willen scannen, ook al gebruiken de echte overtreders het kanaal hier niet voor. Als je het zo bekijkt, is het ook goed mogelijk om de algoritmes op de telefoon van iedereen voor andere doeleinden te gebruiken. Dat zou dan een wetsvoorstel zijn dat gestoeld is op dezelfde redenering. De Europese commissie zou misschien ook kunnen stellen dat terroristen aanslagen voorbereiden door via Whatsapp te communiceren. Als dat in theorie mogelijk is, dan gebruikt men een product dat in Europa op de markt te krijgen is en dan gaat de Europese commissie erover, in plaats van de lidstaat. Of echte terroristen daadwerkelijk zo aanslagen plannen is dan niet langer relevant. Zo glij je af naar een samenleving waarin vrijheid en privacy verdwijnen. Dat is dan de prijs die je betaalt voor veiligheid, maar maak je de samenleving echt veiliger door letterlijk alle communicatie van iedereen doorlopend te scannen? Een rondvraag langs enkele agenten van de politie leerde dat rechercheurs van gerichte informatie houden. Ze zoeken naar de speld in de hooiberg en vragen niet om de hele hooiberg op het bureau, dat geeft alleen maar ruis. Ze hebben liever meer collega’s om het overschot aan bestaande dossiers uit te pluizen, dan software die iedereen als verdachte van zedendelicten behandelt - inclusief die zedenrechercheurs zelf!

Ook kan het gebeuren dat minderjarigen beelden naar elkaar sturen, dat gebeurt al. Of het slim is, is een tweede, maar dan is de verdachte zelf minderjarig. Uit casuïstiek blijkt dat het algoritme in meer dan de helft van de gevallen op minderjarigen zou stuiten en niet op de echte gevaarlijke types - die gebruiken natuurlijk andere kanalen in plaats van Whatsapp. 

Om het maar meteen te noemen: bij gesprekken over dit onderwerp blijkt dat het veel losmaakt en dat is ook niet zo gek. Veel jonge ouders menen dat alles geoorloofd is in de strijd voor de veiligheid van hun kind. Ze willen het dan niet hebben over proportionaliteit en subsidiariteit, niks is taboe. Zo maak je wel de weg vrij voor meer ellende dan iets anders. Subsidiariteit gaat inderdaad over de vraag of de Europese commissie wel een probleem moet oplossen. Wat je dan krijgt, is dat de discussie over het onderwerp en de vraag wie het moet oplossen, door elkaar lopen, het wordt een waterige brij van emotionele argumentatie. Bij de Europese natuurherstelwet is bijvoorbeeld geregeld dat elk EU-land een tiende van de landbouwgrond moet opkopen en inrichten als natuurgebied. Als de boer niet meewerkt heeft hij een probleem. Is dat zinvol? In sommige landen, zoals Zweden en Finland, is de bevolking zeer gezond en is er een grote rijkdom aan goed beheerde bossen te vinden, vol beren, wolven en lynxen. Hier slaat de 10-procentregel nergens op, er is al zoveel gedaan. De landen uit het voormalige oostblok doen het het slechts, daar zou je misschien meer willen doen. Zou je dan een aanpak willen die is toegespitst op elk land, of wil je een paardenmiddel dat over iedereen wordt uitgestort? Voorstanders van een ‘Europese aanpak’ noemen dan dat een onderwerp, zoals het milieu, zo belangrijk is, dat het wel Europees geregeld moet worden. Of ben je soms tegen het milieu, nee toch? 

Daarbij vergeet men uit te leggen waarom een bepaalde Europese maatregel dan ook echt beter is. Het is ook mogelijk om per lidstaat een natuurherstelwet in te voeren. Bij het opsporen van zedendelinquenten is dat ook het geval. Eurocommissaris Johansson deelde een video over het onderwerp met valse cijfers, zagen we hiervoor. Daarop kwamen veel reacties, ook emotionele. Dat vond ze goed, want het is een onderwerp dat zo heftig is dat je je er terecht over kunt opwinden en daarom kwam ze met Europese wetgeving. Eigenlijk zegt ze dat als je tegen de Europese wet tegen kindermisbruik bent, je het kennelijk geen erg probleem vindt. Dat is het punt alleen niet, subsidiariteit gaat over de vraag waarom de EU zich erover buigt, in plaats van de lidstaat. Want is een Europese aanpak wel beter? Die uitleg ontbreekt nog steeds. Als je je heel erg druk maakt om deze zedenmisdrijven kun je ook onderzoek doen naar het meest effectieve medicijn. Deze eurocommissaris wil vooral dat het medicijn Europees is en daarmee komt de vraag naar wat het beste werkt, op een tweede plek. Als een probleem zeer ernstig is, moet je dat precies niet doen, toch? Je ziet deze onterechte tegenstelling vaker, ook bij milieubeleid en de handelsrelatie met China. Het onderwerp is zo belangrijk, het moet wel Europees worden opgelost! Of vind je het onderwerp niet belangrijk dan? En vervolgens krijg je Europees beleid dat averechts werkt.

In de EU moeten zowel de Europese raad (met regeringsleiders) als de Europese commissie en het Europees parlement zich over de wet uitspreken. Op de agenda van de eurotop, in raadsverband, stond een stemming over de gevoelige wet opgenomen. Deze is er nu zonder commentaar afgehaald. Dat betekent dat de raad geen overeenstemming heeft kunnen bereiken en dat de wet er voorlopig niet komt. Zo ontstaat de ruimte om wel met de samenleving in gesprek te gaan in plaats van de wet door te drukken zonder steun van de bevolking. Want wees eerlijk. Wie wist, tot vandaag, dat dit überhaupt op de agenda stond? Merk op dat bovenstaande video van de Eurocommisaris, waarin ze de plannen uitlegt voor de hele unie met bijna een half miljard burgers, op het moment van schrijven slechts 288 kijkers heeft. Zo weinig mensen volgen dit. 

Enkele hoofdstukken in mijn boek, het Euro Evangelie, gaan over het verdwijnen van subsidiariteit. De Europese commissie wil over alles gaan, van de vraag van wat racisme is tot het inkopen van vaccins en de financiering van de WHO. Net als bij Chat Control en de natuurherstelwet ontbreekt de uitleg waarom je zo een betere uitkomst kunt bereiken. Het Euro Evangelie is te koop bij Bol. Mijn werk ondersteunen kan via Backme.org. Vergeet ook niet op de website te bezoeken van Patrick Breyer, de Duitse groene europarlementariër die zich vastbeet in dit onderwerp.