Omtzigt heeft gelijk: er dreigt een demografische nachtmerrie

Nooit geweten. U ziet af en toe een neuspiercing in het straatbeeld, toch? Over smaak valt niet te twisten. Nu blijkt echter dat zo’n stukje metaal eigenlijk een verwijzing is naar de snor van Adolf Hitler. Er zijn dus veel meer nazi’s dan u dacht in uw directe omgeving, tijd om bang te worden! U had dit tot vandaag gemist? Kijk dan ook naar de nieuwe talkshow van Eva Jinek. Die nodigt een ‘een echte wetenschapper’ uit die vertelt hoe het zit. Nu is dat natuurlijk alleen maar goed: kijken naar wat er gebeurt, bijbehorende data verzamelen, proberen een beetje in de toekomst te kijken. Dat is waarom er een miljard piek naar de NPO gaat, elk jaar weer. Nu is journalistiek meer activisme geworden. Het programma opent, met direct een verwijzing naar de Oorlog en alles wat je daaraan kunt vastplakken. Met hijgende stem vertelt Beatrice de Graaf, een terreurdeskundige (?) dat de recente Duitse stembusgang toch echt ‘verschrikkelijk’ is. En dan volgt het relaas van de bloksnor. 

Hijgerig, vraag maar aan Pieter Omtzigt wat dat betekent. De NSC-voorman mocht de HJ Schoo Lezing verzorgen en besprak demografie. Hij steekt het cijfermatig in, logisch, als je zijn CV bekijkt snap je waarom. De reacties waren voorspelbaar. 

Feit. In Afrika worden er op dit moment vijftig miljoen kinderen geboren, elk jaar weer. In de EU is dat aantal gezakt tot onder de vier miljoen. Dat betekent dat je straks tussen Svalbard en Dyer Island een aantal landen van gelijke grootte hebt. Eerst is er Nigeria, de absolute supermacht op deze paar lengtegraden, met vierhonderd miljoen inwoners. Er zijn een paar uitdagers, die elk de helft van het inwonertal hebben: dat zijn Congo, Ethiopië en Europa, drie landen die intern nogal verdeeld zijn. Er was ooit een tijdstip dat een Europese provincie die toen Duitsland heette nog zo sterk was dat het stukken van Afrika kon inpikken. Dat is verleden tijd. Duitsland heeft in 2070 de helft van het inwonertal van Zuid-Afrika, een redelijk machtig land maar zeker geen Nigeria.

Is dat gek om aan te nemen? Als je wilt weten wie er straks op werk- en dansvloer te vinden zijn, kijk je naar wie er nu geboren worden, niet wie er leeft. Waarom is dat zo? Laten we eens de bevolkingspiramide van Duitsland bekijken.

Het is geen piramide maar een Britse muffin-top, te vinden in het Amsterdamse uitgaansleven. Boven het midden is er een bijzondere uitstulping waar er eerst toch echt niks zat. Er zijn volgens Destatis, het Duitse CBS, nog steeds bijna 85 miljoen Duitsers. Dat aantal stijgt met miljoenen in de afgelopen paar jaar, vooral door migratie. De bevolkingspiramide is alleen opmerkelijk smal aan de basis. Dat betekent dat er relatief weinig kinderen worden geboren. Omtzigt noemt het een omgekeerde piramide. Je hebt in Europa straks geen opa en oma met zelf meerdere kinderen en zodoende een druk kerstdiner vol kleinkinderen, maar het tegenovergestelde. Een kind heeft geen broers en zussen, wel twee ouders en vier grootouders die allemaal zorg nodig hebben. De woorden ‘neef’, ‘nicht’, of ‘oom’ en ‘tante’ zullen aan betekenis inleveren, net als het belang van een familieverband. Nog steeds zijn er heel veel Duitsers, meer dan die 60 miljoen Zuid-Afrikanen. Wat je alleen zeker weet, en dat is niet aardig om te zeggen, is dat de Duitsers aan de bovenkant van de gekke piramide geen andere optie hebben dan uitsterven, in de demografische zin. Je zou namelijk een programma kunnen starten om het bevolkingscijfer op te krikken. Dat ga je niet in het bejaardentehuis beginnen, dat is natuurlijk logisch. Om te weten hoe de volgende generatie er uit gaat zien, zul je aan de onderkant van de piramide moeten kijken. De cohorten daar zijn veel smaller, kleiner dan de babyboomgeneratie. Als die gaat overlijden daalt de autochtone bevolking dan ook hard. Nogmaals, het klinkt niet aardig, maar als je wil weten hoe je land er over dertig jaar uitziet, kijk je naar het aantal geboortes, niet het aantal aanwezige pensionado’s. Die zullen niet de kinderen krijgen die morgen Duitsland vorm gaan geven - of Nederland.

De Democratische Republiek Congo (DCR) kent een andere piramide, namelijk die van een groeiende bevolking. Elk nieuw cohort is groter dan het vorige, de bevolking groeit hard, met drie procent per jaar oftewel drie miljoen inwoners. Sinds de start van de pandemie is het totale aantal Congolese medeburgers met meer toegenomen dan dat er überhaupt Belgen zijn, hun voormalige kolonisatoren. In dit tempo worden individuele Europese landen irrelevant en die discussie mag je ook met een geopolitieke bril bekijken, aldus Omtzigt. Om er een eigen invulling aan te geven: veel Europese landen hebben geen leger meer dat ook echt kan vechten. Het idee in dit tijdperk van lievige politiek is dat er nooit meer oorlog komt en legers enkel aan vredesmissies moeten doen. Geen tanks dus, maar een licht bewapend leger met net zoveel mannen als vrouwen dat in elektrische voertuigen schooltjes bouwt en waterputten slaat, leuk voor de foto’s. 

België heeft een leger dat is georganiseerd rondom vijf bataljons van elk zo’n zevenhonderd man, als de volledige bezetting is gerealiseerd (wat net als in Nederland niet het geval is). Dat zal worden uitgebreid naar zes, vier met infanterie en twee met zwaardere wapens, als reactie op de toegenomen spanning. Er zijn geen tanks, er is geen artillerie in noemenswaardige aantallen, de investeringen in drones en eigenlijk elke vorm van technologie blijft ver achter bij wat je mag verwachten binnen ook NAVO-verband. Je kunt net zo goed geen leger hebben, dan ben je ook van de illusie van veiligheid af. Anderen zijn er verantwoordelijk voor.  Tot 2030 zal België geen functioneel leger hebben, dat ook iets doet als anderen terugschieten.

België is wel heel erg druk met LGBT-rechten in het leger. Niet dat er iets mis is met mensenrechten voor wie dan ook, maar misschien moeten leidinggevenden binnen Westerse landen en de politieke leiding zeker een beetje hun hoofd uit hun kont halen. Een leger is bedoeld om op te treden in het hoogste geweldsspectrum, onder waarschijnlijk onvoorziene omstandigheden. Je taak is om zo nodig zwaar geweld te gebruiken om je land te verdedigen, niet om mee te lopen met de pride. Daarom ben je voorbereid op narigheid en zijn die hippe vlaggen eigenlijk niet heel erg belangrijk. Als er ooit een conflict ontstaat tussen Congo en een naburige macht, of een intern conflict, en België zou op enige manier willen helpen, dan is dat laatste land letterlijk irrelevant geworden. Daar gaat dit over. Als Congo in een toekomstig conflict zou willen mobiliseren en daarvoor wordt enkel het huidige cohort eenjarigen geselecteerd (als ze volwassen zijn), dan hebben we het over vier miljoen militairen. Dat is een derde meer dan het Britse leger op zijn hoogtepunt, in 1945. Afrika is geen continent meer waar kinderen van rijke ouders heen gaan om iets in de ontwikkelingshulp te doen, leuk voor de foto’s op Instagram. De geopolitieke verhoudingen worden helemaal omgegooid. 

Het gaat er dus niet om dat je de ander als een mogelijke bedreiging ziet, zeker als de genoemde Afrikaanse landen hun inkomen per hoofd weten te verbeteren is dat alleen maar goed nieuws. Waar het om gaat, en ik weet dat Omtzigt zo denkt, is dat je met behulp van vrij gangbare statistische methoden vrij goed kunt inschatten hoe de wereld er over dertig jaar bij ligt. En Europese landen verdwijnen in de irrelevantie, in economisch, politiek en militair opzicht, en dat begint bij demografie. Je zou eigenlijk willen dat relatief rijke, democratische staten in een chaotische wereld de kracht hebben om bij te dragen, anderen te helpen. Die mogelijkheid is in een rap tempo aan het verdwijnen en er is geen reden om dat als goed nieuws te zien. Je zou wellicht liever een wereld zien waarin Afrika zich ontwikkelt en succesvolle, Europese landen een handje komt helpen: niet raar, gegeven het verleden. Die landen kunnen het voortouw nemen in de financiering van wetenschappelijk onderzoek, de ontwikkeling van milieuvriendelijke industrie en als ze wat middelen gespaard hebben, kunnen Afrikaanse en Europese partners samen nieuwe infrastructuur in Afrika aanleggen. Dan moet er wel een club Europese landen van enig belang over zijn in een tiental jaren. Niemand is erbij gebaat dat de laatste wegkwijnen, krimpen, instorten eigenlijk. 

Terwijl ik dit schrijf, zit ik in een Haarlems koffiebarretje waar de rietjes nu van bamboe zijn gemaakt. Dat doen we samen, voor het klimaat. Als je cappuccino wil, moet je specifiek aangeven dat je geen gewone vegan melk wil maar die uit een koe. Er zijn ook LGBT-vlaggetjes, je komt er eigenlijk in om. Nederland was trouwens het eerste land dat discriminatie tegen homo’s in het leger in de ban deed, in 1974 al. Toch zijn onze strijdkrachten nog steeds druk met dat aspect, met extreem opzichtige steun voor LGBT. Alleen heeft Nederland geen raketartillerie meer, geen tanks, een zeer chronisch personeelstekort dat wordt verergerd door het rücksichtslos wegbezuinigen van materiaal (zoals hygiënische ruimtes in containers voor de medische troepen, om gewonden te kunnen opereren, dat kan Nederland niet meer) en uniformen, granaten en kogels in het algemeen. Nederlandse militairen dragen bij NAVO-oefeningen kleren met gaten erin, zonder kogelwerend vest en als ze ‘oprukken’ maken ze pang pang-geluiden. Wil je ze zo naar Kursk sturen? Wel doen ze mee met ‘pride’ en dat gaat vanaf nu een maand duren. Maakt dat ons veiliger? De wereld van het Haarlemse koffiebarretje is er een van onbeschrijfelijke rust, vrede en veiligheid, problemen bestaan hier niet. De gemiddelde buurtbewoner is ook erg rijk, volgens het CBS. Als we naar Schalkwijk of Slotervaart gaan is het een heel ander verhaal, maar ook van de problemen van mensen in achterstandswijken hebben ze hier geen weet. We hebben het toch zo goed? Nu is dit wel waar onze politieke elite vertoeft, ik ken geen minister die ooit uit een sociale huurwoning is gezet.

In deze veilige bubbel maakt men zich druk om bamboerietjes, LGBT-vlaggen en de beslommeringen van de sterren in B&B vol liefde. Dan is het erg aantrekkelijk om het verhaal van zo’n Omtzigt af te doen als extreemrechts. Gelukkig zijn er ‘wetenschappers’ die zich wel even opofferen voor die nobele taak. Om de waas van geluk in stand te houden moeten ze wel iets heel akeligs doen: de statistiek van Omtzigt negeren, afdoen als onzin, en er een vergezocht verband met nazi-Duitsland bijhalen. Denk aan die piercing en de snor van Hitler, een beetje dat werk.

Nou ja, wat hij bedoelt is dat een krimpend land snel aan invloed verliest en bij hoge schulden ernstige problemen zal krijgen. ‘Omvolking’ had volgens de nazi’s overigens betrekking op het desnoods gewelddadig exporteren van het Duitse ras naar landen die er (in alle waarschijnlijkheid) niet om vroegen. Dat is helemaal niet waar Omtzigt het over heeft, Duitsland is juist aan het krimpen. Wat opvalt is het fanatisme waarmee men hem aanvalt met dergelijke vergelijkingen, zonder maar een seconde aandacht aan zijn cijfers te besteden. 

Omtzigt heb ik persoonlijk in 2013 leren kennen, bij de discussie over het zogeheten Parex-schandaal. Dat was een schattig maffiabankje met enge Russische zwartspaarders dat de eigen overheid heeft omgekocht, niks bijzonders eigenlijk. Ik deed het journalistieke werk, lekker de boer op, hij stelde Kamervragen. De details laten we even. Wat ons opviel, is dat er met enig fanatisme werd getracht om schulden uit de boeken te houden. Dat is recentelijk nog met het Coronafonds gebeurd. Je hoopt dat een land, misschien Italië, een gelukkige bevolking heeft met een gezonde, groeiende economie zodat je ook in de toekomst aan je verplichtingen kunt voldoen. Als je dan aan de slag gaat met boekhoudtrucs, dan is dat voor observerende journalisten en politici zorgwekkend. Iemand die rommelt met cijfers heeft iets te verbergen, zit waarschijnlijk in zwaar weer. De truc die we in 2013 ontdekten, wordt door elk Europees land gebruikt.

De staatsschuld van Italië ontploft: in het huidige tempo stijgt het bedrag elke tien jaar met de helft. Dat cijfer is ook nog eens geflatteerd, er zijn schulden niet opgeschreven. Op een gegeven moment ga je rente op rente betalen over je laatste schulden, of moet je nieuwe schulden aangaan om alleen al de rente op je oude positie te betalen. Een privépersoon zou daaraan failliet gaan. Als de economie van Italië harder stijgt dan de schulden, dan is er niks aan de hand. Vergelijk het met een burger die een hoge hypotheek afsluit maar al snel het salaris hard ziet stijgen, dan krijg je het relatief beter. Het is alleen een bekend feit dat de economie van Italië stagneert. De arbeidsproductiviteit neemt toe dankzij innovatie, maar door vergrijzing krimpt de factor arbeid. Bij de stagnerende economie stijgen de schulden dus je stevent af op een kredietcrisis. Hoe kunnen de progressieve weldoeners die Omtzigt een bruin pak proberen aan te naaien, deze cijfers negeren?

Als een land in deze situatie zit, dan verliest het zonder twijfel aan geopolitieke invloed, zoals Omtzigt noemde. Maar er gebeurt iets meer dan dat, het land implodeert ook economisch. Een kleiner wordende groep werkenden moet voor een leger aan ouderen zorgen, de economie op peil houden en ook nog eens de schulden van de vorige generatie aflossen. Econometristen snappen wel dat dat problematisch gaat worden, je leest er genoeg artikelen over in bijvoorbeeld The Economist. Het is vrij kinderachtig een alarmerende boodschap die inhoudelijk klopt, dan maar af te doen als nazistisch gedachtegoed. 

Overheden die bij een krimpende bevolking en economie sociale beloftes doen, zitten met een probleem. Bij een pensioen met een omslagstelsel betaalt de huidige groep werkenden de kosten van het pensioen van de vorige generatie. Als mensen niet oud worden, veel kinderen hebben en de economie groeit door betere gezondheidszorg, dan zijn die kosten te dragen. Stel dat land X vrij nauwkeurig weet wie er de komende jaren met pensioen gaan, hoe lang deze mensen leven en welke zorg ze nodig hebben. Bij grote groepen mensen kun je statistiek gebruiken om te schatten. Je zou die financiële beloftes ook als schuld moeten zien. Immers, als er niks geks gebeurt, zoals een oorlog, ga je die sociale voorzieningen gewoon uitkeren. De uitgaven zijn daarom schulden, waarvan je hoopt dat je in de loop der jaren genoeg belasting kunt innen om ze af te lossen. De schuld bestaat wel, de inkomstenbron nog niet, daarom spreken we over ‘unfunded liabilities’: op Youtube staat een handig filmpje. Naast schulden zijn er niet-geregistreerde schulden, zoals het Coronafonds en daarbij heb je ook nog eens unfunded liabilities. Voor de Westerse wereld bedragen die vele tientallen duizenden miljarden euro’s. Omtzigt en ik maken ons allebei ernstige zorgen over de houdbaarheid van alle schulden, zeker als de beroepsbevolking ook nog eens gaat krimpen. 

Bij Current Ratio hebben we hier vaker aandacht aan besteedt. Denk aan dit artikel, over de demografische projectie van Duitsland. In dit tempo is de Duitser in 2047 een minderheid in eigen land. Daarbij bespraken we dat het aantal kinderen dat uit een Duitse moeder wordt geboren, in een halve eeuw is gehalveerd. De kinderen geboren uit een allochtone moeder nemen het niet zozeer over, de Duitser zelf verdwijnt. 

Daarbij valt op dat de daling, van een miljoen geboortes naar de helft in 2023, een versnelling kent. In 2021 ging het nog om 600 duizend geboortes. Dat is een daling van zeventien procent in slechts twee jaar! Ook als je je geen zorgen maakt om de betaalbaarheid van pensioenen, mag je je afvragen wat deze schok verklaart. Het zou goed te maken kunnen hebben met het onbereikbaar worden van een woning voor een gezin, sterk verergerd door de centrale bank tijdens de pandemie. Dat we hier moeten gissen is al erg, dit vraagt om een groot onderzoek.

Tot slot wil ik u nog wijzen op het opinieartikel in NRC Handelsblad van Leo Lucassen. De redelijke statistische analyse wordt aangevallen met verzonnen citaten, zodat de krant uiteindelijk moet rectificeren. Waarom dan niet het hele artikel verwijderen? Nu blijft de redenering wel staan, dat is het probleem bij het intrekken van een stukje van de argumentatie: het hele verhaal stort in. Maar Omtzigt heeft gelijk. Bij hoge schulden en een krimpende bevolking worden landen die nu succesvol zijn, straks politiek irrelevant. Dat heeft inderdaad geopolitieke consequenties. Voor iedereen is het beter als de succesvolle staten van nu zorgen dat ze ook in de toekomst economisch gezond zijn, dan kunnen ze nog iets bijdragen in de wereld. Vreemd hoor, dat je al verdacht bent als je als econometrist met Excel aan de slag gaat. De volgende generatie zal ons vervloeken, omdat we dit niet oplossen maar los gaan op non-problemen omdat een paar naoorlogse verzetshelden daartoe oproepen.

Meer weten over de nabije toekomst van de EU, als er niet van koers wordt veranderd? Koop mijn boek, Het Euro Evangelie. Of steun mijn werk via BackMe, ga ik de boel lekker bezwangeren meer van dit soort onderzoek publiceren.