Joe Biden gooit handdoek in de ring, de VS krijgen een nieuwe kredietcrisis

De kop van een artikel is vaak wat kort door de bocht. Want eerlijk is eerlijk, de man had ook direct op kunnen stappen. De reden van het niet meer meedoen met de presidentsverkiezingen is evident, zijn gezondheid laat te wensen over. Na eerdere optredens, zoals het een-op-een debat met Donald Trump, werd duidelijk dat Biden de energie er niet meer voor heeft. In zijn brief zegt hij dat hij zich enkel en alleen op zijn verantwoordelijkheden als president zal richten en daarna gaat hij met pensioen, mag je aannemen. Dan heeft hij toch echt een arbeidsverleden van bovengemiddelde lengte. Dit is zijn hele brief:

Interessant genoeg bevat de brief geen aanbeveling voor Kamala Harris, zijn vicepresident. Als hij zou willen dat ze een grotere kans heeft in een mogelijke campagne tegen Trump, dan zou hij haar nu wat extreem waardevolle ervaring als daadwerkelijk president kunnen geven. Door wel aan te geven dat hij de handdoek in de ring gooit met betrekking de campagne - impliciet vanwege zijn gezondheid - maar niet als president op te stappen, berokkent hij haar eventuele campagne ook maximale schade. Harris is nogal onzichtbaar geweest, maar dat is ook het hele idee van een plaatsvervanger. Je kunt je afvragen waarom hij dat doet. Voor deze politieke acrobatiek moet hij immers een brief schrijven waarin hij uitlegt hoe je wel geschikt kunt zijn voor het presidentschap, terwijl je tegelijkertijd er geen campagne voor kunt voeren. Een van zijn voorgangers en partijgenoot Barack Obama gooit er een soortgelijk statement overheen: een en al begrip en respect, maar in alle talen zwijgen over de toekomst van de vicepresident.

Er is geen geschreven regel die stelt dat de vicepresident in deze situatie op enige manier automatisch promotie kan maken, dan had Biden ook meteen helemaal van het politieke toneel moeten verdwijnen. Er zijn enkele andere kanshebbers op het kandidaatschap namens de Democraten: de gouverneur van Californië, Gavin Newsom, lijkt de meest logische persoon. Links en rechts schijnt de naam van Michelle Obama te vallen maar dan zouden een paar families decennialang het presidentschap verzorgen, dat moet je ook niet willen. De familie Bush (vader en zoon) had al iets onwenselijk oligarchisch.

Wat moeten we hier nu van vinden? Goede vraag. Net als Nederland en Frankrijk zijn de VS ernstig gepolariseerd. De manier waarop je de strijd om het Witte Huis beslecht is waarschijnlijk belangrijker dan wie er wint. In een gepolariseerde samenleving zijn politici en hun volgers bereid het algemeen belang te schaden, als je daarmee de ander maar in de wielen fietst. In Frankrijk is de haat tussen Macron en Le Pen niet te missen. Macron wil dat de EU meer macht krijgt en dat kost geld, geld dat hij zelf niet heeft. Daarom moeten Nederland en Duitsland de rekening betalen maar daar gaan mensen vijf jaar later met pensioen: het is compleet logisch dat ze daar zo rechts als de duim op je linkerhand worden. Macron heeft intern hemel en aarde moeten bewegen om de pensioenleeftijd van 62 naar 64 te krijgen. Om maar te voorkomen dat Le Pen de grootste zou worden bij de recente parlementsverkiezingen, heeft hij het op een akkoordje gegooid met de communisten. Die pakten zo de overwinning van Le Pen af, maar gaan wel de pensioenleeftijd juist verlagen naar 60. Dat zal een Europees breekpunt opleveren voor Macron, want alleen met een verhoging van de pensioenleeftijd thuis kon hij anderen in de EU over de streep trekken om meer te betalen. Hij gooit al zijn Europese overwinningen in de waagschaal om Le Pen maar een beetje dwars te zitten en ook riskeert hij een kredietcrisis. Dat is de heftigheid van de polarisering tegenwoordig. We maakten er een goed bekeken Current Ratio over.

Voor de begroting maakt het geen biet uit wie er nu de Amerikaanse presidentsverkiezingen gaat winnen. De cijfers zijn rampzalig en zowel Democraten als Republikeinen hebben nog geen realistische oplossing gecommuniceerd voor de financiële problemen. Het was een artikel bedoeld voor later deze week, maar de huidige ontwikkelingen vragen om wat duiding in deze. Kort en goed hebben de VS een gat in de hand: dat wisten we en ze zijn ook niet de enige, tot zo ver niks nieuws onder de zon. Toen kwam er een pandemie en die rechtvaardigde gigantische overheidstekorten. Het geld ging naar van alles en nog wat behalve de zorg, maar dat onderwerp laten we nu even. Tijdens een crisis, zoals een pandemie en de gevolgen van een lockdown, vinden het mensen het acceptabel dat de overheid grote tekorten heeft: dat los je later wel een keer op. Maar wanneer dan precies? 

Om de tekorten tijdens de pandemie overzichtelijk te houden, zijn zowel de ECB als de Amerikaanse tegenhanger, de FED, extreem agressief gaan opkopen. Dat veroorzaakte inflatie en dan moet je op een gegeven moment als centrale bank wel de rente verhogen - dat is het medicijn tegen inflatie. Dat heeft een zeer gevaarlijk neveneffect. Als de centrale bank de rente verhoogt vanaf een bepaald moment, dan moet de overheid ook tegen hogere rente gaan lenen. Het is overduidelijk dat de VS, net als Frankrijk, er niet in slagen om de overheidsuitgaven weer in balans te brengen. En tekorten los je op met geleend geld. Nota bene: bovenstaande grafiek heeft miljoenen dollars als grootheid, maar de bedragen lopen zelf ook in de miljoenen. De tekorten bedragen dus miljoenen dollars in het kwadraat, biljoenen dus: een aantal keer duizend keer een miljard dollar. Enkel de Democraat Bill Clinton heeft na het loslaten van de goudstandaard in 1971 een positief saldo laten zien. Het tekort tijdens de pandemie bedroeg $3,2 biljoen, een bedrag zo groot als de economie van Frankrijk. Ja, maar jongens, het is crisis, het lost zich later wel op. Zeker weten? Sindsdien blijft het tekort hangen op de helft van dat bedrag en het saldo daalt zelfs, kijk maar. Nu is het tekort ‘slechts’ $1,6 biljoen, een bedrag ter grootte van de economie Nederland en België samen. Het zijn griezelige bedragen.

Door interventies van centrale banken tijdens de pandemie daalde de rente waartegen overheden konden lenen naar ongeveer nul procent. Dan is er ook geen prikkel om te bezuinigen, de gevolgen zagen we hierboven. Door de inflatie die je dan krijgt gaat de rente weer omhoog en gebeurt er iets vervelends, wel een eufemisme. De nieuwe, veel hogere tekorten moet je opvangen met ook weer nieuwe leningen die alleen tegen een veel hogere rente uitgegeven gaan worden. De rente voor de VS over al die schulden is niet meer nul maar groeit tot boven de vier procent. Als je tientallen biljoenen aan schuld hebt, loopt dat nogal in de papieren, dat snapt u. Hoe heftig is de situatie? Dat mag het Congressional Budget Office (CBO) uitrekenen, iemand moet deze fijne taak op zich nemen.

Het CBO windt er geen doekjes om. In absolute getallen zal het tekort in 2034 structureel zo hoog zijn als het tijdens de pandemie eenmalig was. Het abnormale wordt het nieuwe normaal. Je kunt moeilijk schulden aflossen als je zo veel rente moet betalen op je recente tekorten. Alleen zul je daar ook weer geld voor moeten lenen en zo stapelen de problemen zich op. Knetterhard bezuinigen en/of hard snijden in de uitgaven, je ontkomt er niet aan. Daarom is dit een slecht moment voor Westerse landen om over oorlog te denken, maar dat terzijde. Toen de pandemie uitbrak, betaalden de Amerikanen elk jaar maximaal 500 miljard aan rente op hun staatsschuld. Sindsdien is dat cijfer verdubbeld. Dat is iets om bij stil te staan. Een jaarlijkse rentelast die in tweehonderdvijftig jaar Amerikaanse geschiedenis is opgebouwd, is in de vier jaar na de start van de pandemie meer dan verdubbeld. Als burgers dan geen last krijgen van de fiscale maatregelen, dan zullen we wel merken dat centrale banken de waarde van geld nog meer gaan aanvallen, met monetaire verruiming: je moet iets.

Bij het bestuderen van een overheidsboekhouding is het primair saldo een belangrijk begrip. Dat zegt of het huishoudboekje in orde is, als we de rente negeren. Als je een primair tekort hebt geef je sowieso te veel geld uit, nog los van problematische schulden. Het zou ook kunnen dat je in een zeker jaar door stevige maatregelen een primair overschot hebt, maar door ellende uit het verleden, van politieke voorgangers ook, zit je wel met een staatsschuld in je maag. Daar heb je als zittend regeringsleider rente over te betalen en als die rente in absolute getallen heel hoog is, zit je alsnog met een begrotingstekort. Dat ga je dan lenen, waarbij jouw opvolger de oude tekorten moet terugbetalen, plus moet bedenken hoe je de rente over die nieuwe tekorten gaat terugbetalen. Als je het zo bekijkt, snap je wel waarom Biden Harris het presidentschap onthoudt. Hij vindt haar echt aardig.

De komende jaren gaan de VS vervelende tijden tegemoet. Er is een structureel primair tekort bij stijgende rentelasten, daar kom je dus nooit meer uit. De kredietcrisis is de grote piek (in negatieve zin) voor de pandemie maar toen waren de rentelasten lang niet zo hoog als nu. De vroege jaren ‘80 kenden een grote economische neergang, het tekort bedroeg toen vijf procent. Midden jaren ‘90 was er juist sprake van veel groei, ook door het einde van de Koude Oorlog. Er was zelfs een overschot van twee procent: tot voor kort was dat de bandbreedte tussen goede en magere jaren. Als je boven de vijf procent aan begrotingstekort zit, dan hebben we het over een situatie zo ernstig als in de vroege jaren ‘80. Bij de kredietcrisis bedroeg het tekort tien procent, tijdens het hoogtepunt van de lockdown was het wel vijftien procent en door de opgetelde schulden zal het begrotingstekort ongeveer zeven procent per jaar blijven, structureel, als er geen nieuwe economische crisis komt. Laten we daar maar niet over nadenken.

Er valt niet in te zien hoe je dit gaat oplossen, anders dan door een onacceptabel hoge inflatie de nieuwe norm te laten zijn. Het maakt daarbij dus niet uit wie de president is: met deze cijfers wandel je gewoon een nieuwe kredietcrisis in. Polarisering is daarom een ramp op zich. Een presidentskandidaat kan beloftes doen die hij of zij nooit zal kunnen nakomen, wat onder deze omstandigheden gevaarlijk is. Je hebt met deze financiële cijfers geen flexibiliteit meer en dan nemen we in het kielzog van het CBO ook nog eens aan dat er tot 2034 geen nieuwe recessie komt. Als je in een gepolariseerd politiek landschap - gecombineerd met deze begrotingscijfers - bereid bent alles te offeren om de politieke tegenstander schade te berokkenen, dan betalen je burgers straks de prijs. Beter ga je samenwerken en eerlijke prognoses delen maar dat zal er wel niet in zitten. De komende weken zit ik op de camping maar ik blijf dit voor u volgen en beschrijven. Wat is er immers belangrijker?

Mijn boek Het Euro Evangelie kunt u bij de grote webwinkels bestellen en mijn werk steunen kan via Backme. 

Update: Biden schaart zich wel achter Harris, het duurde alleen even