Chinese bankencrisis (1/2): het begon met de vastgoedfondsen, zoals Evergrande

Lieve lezers, op veler verzoek. Wat is er in China aan de hand? Veertig banken gedwongen op laten gaan in concurrenten en eentje is zelfs geslachtofferd. De overheid grijpt hard in en in een dictatuur weet je dan dat het menens is. Als het een probleempje was dat je onder het tapijt kunt moffelen, dan had je dat immers wel gedaan. Wat er in China gebeurt is een combinatie van een vastgoedcrisis en een bankencrisis. Eerst nemen de projectontwikkelaars te veel risico, is ook gebeurd in de VS, Spanje, Ierland, noem maar op. Ze gaan failliet door hun eigen zelfoverschatting en dan kun je je leningen niet meer terugbetalen. Wie dan ook omvalt? Inderdaad, de banken. We beginnen daarom met dit artikel van maart 2021 op mijn oude site ArnoWellens.EU (die verhuizen we hier naartoe) over Evergrande.

De juiste term is: patrouilleschip. Een bootje, van de Thaise marine in dit geval, dat in een gemiddelde huiskamer past en enkel bewapend is met machinegeweren. Ideaal om in de kustwateren mee op smokkelaars te jagen, voor een internationaal conflict op open zee heb je veel grotere fregatten of meer. Als ze overtollig worden, laat men ze tegenwoordig afzinken in tropische wateren. Al snel nemen vissen en andere dieren de boot over, en groeit er zelfs koraal op de muren van het schip. Zo is er een kunstmatig koraalrif gebouwd en heeft men het lokale milieu een handje geholpen door de facto afval in het water te dumpen. Verder heeft dat zelden een gunstig effect op het milieu, deze ene keer wel.

Op 15 september 2008 mag ik een afgezonken patrouilleschip bezoeken voor een duikopleiding op Koh Tao, een vrij paradijselijk eiland als het er niet te druk is, in de Golf van Thailand. Destijds was er geen whatsapp en ook het internet op de telefoon had echt lang niet iedereen. Voor de jongere lezers: wij gebruikten SMS, dat nu bijna geen nut meer heeft. ‘Heb je het gehoord? Lehman Brothers is failliet verklaard!’. Het SMS-bericht van een andere journalist komt vlak voor het achterlaten van het wateroppervlak binnen, waardoor het tijdens de prachtige, tevens complexe en dure duik kan nagisten. Fijne timing, collega. Als je met je hoofd omhoog afzinkt zie je de zon door het water schijnen maar steeds fletser worden en vanaf een meter of 20 is alle kleur wel weg. Een geweldige ervaring, waarbij je niet aan je werk wil denken. 

Eigenlijk mocht Lehman Brothers helemaal niet failliet gaan. Banken kunnen niet omvallen, als pilaren onder de economie zijn ze zo belangrijk dat ‘kwetsbaarheid’ niet in het te gebruiken vocabulaire past om een bank te duiden. Daarom mag je ook niet eens oproepen tot een bankrun, wat ook wel weer gek is, want banken waren toch zo stabiel? Lehman Brothers bewijst het tegenovergestelde. Aan het einde van de relatief diepe duik, die daarom maar kort duurt (bij diepe duiken is je lucht eerder op), spurt ik me zo snel mogelijk naar de wal in Mae Haad, om een internetcafé te zoeken. Nieuwssites zijn dan met maar één ding bezig: de kredietcrisis. Het besef dat er iets was gebeurd dat volgens het heersende paradigma niet kon gebeuren, daalde in tijdens die duik op veertig meter diepte. Erger is dat daarom dat hele paradigma van een veilig bankwezen niet klopt. Die heftige conclusie is gerechtvaardigd door het voorgaande. Van de duik zelf kan ik me weinig herinneren.

Is ‘Evergrande’ het Lehman Brothers van 2021? Lehman Brothers had last van een balanscrisis die omsloeg in een liquiditeitscrisis. Bij de laatste crisis is er even geen geld om een bonnetje te pakken, als je wat kunt lenen is het probleem weer weg. Bij een balanscrisis, de ernstiger variant van een financieel probleem voor een bank of een ander bedrijf, zijn er zoveel schulden dat iedereen wel weet dat je nooit meer kunt terugbetalen. Een liquiditeitscrisis op persoonlijk niveau ontstaat als je portemonnee in de kroeg is gejat en je geen geld kunt pinnen voor een buskaartje naar huis. Wil iemand even voorschieten? Een balanscrisis krijg je als je wel wil pinnen, maar de pinautomaat slikt op last van de deurwaarder je pas in, zo erg is het met je gesteld. Je kunt uit een liquiditeitscrisis groeien, door even iets harder te werken en te bezuinigen, uit een balanscrisis kom je haast niet. Dan staat je huis bijvoorbeeld voor een ton onder water. En een balanscrisis kun je op korte termijn weglachen (‘volgende week betaal ik alles terug’) maar deze resulteert altijd in een liquiditeitscrisis, als de bodem daadwerkelijk is bereikt.

In aanloop naar dat moment daalt de koers van een bank (of Chinese projectontwikkelaar) altijd zienderogen. De collega’s in de sector, die het bedrijf als geen ander kennen, zien de problemen en beginnen het aandeel alvast te dumpen. Kijk daarom naar banken in uw omgeving wier beurskoers onverklaarbaar laag staat, als je de boeken mag geloven. Het zijn de insiders die wegrennen, waarom zouden ze zoiets nou doen? Dat gebeurde bij Lehman Brothers al sinds de zomer van 2007, terwijl het faillissement toen nog 14 maanden op zich liet wachten. Lehman Brothers sloot 2007 af met een gezonde balans en was ‘tevreden met wat er was bereikt en had zin in wat het komende jaar zou brengen’, aldus voormalig CEO Dick Fuld in het laatste jaarverslag - ooit. Dat kan dus. Een bank is op papier gezond, zit in een verborgen balanscrisis die ooit in een liquiditeitscrisis kan (of zal) ontaarden en toch is er op het oog geen vuiltje aan de lucht, voorlopig dan.

China is in dezelfde val getrapt. Evergrande heeft 300 miljard dollar aan schuld op de balans, te investeren in de Chinese huizenbubbel. Menig Chinees wil van het platteland naar de stad verhuizen en zonder woning kun je als man eigenlijk niet aan je leven beginnen. Het biedt de mogelijkheid om wanhopige woningzoekenden een tophypotheek aan te smeren, zodat ze een matig huisje voor de hoofdprijs kopen. Het alternatief is immers een leven in de kelder van de ouders dat draait om een monogame relatie met de rechterhand, waarbij een slippertje met de linkerhand tot de franje behoort. Dan kom je toch al snel bij een woekerproject van Evergrande uit. In Nederland is het niet anders, hoge huizenprijzen zijn een resultaat van de combinatie van veel te soepele financieringsnormen en decennia van wanbeleid met betrekking tot woningbouw. Op een gegeven moment moeten mensen wel zoveel lenen, wat niet betekent dat de opgeklopte waarde ook objectief te rechtvaardigen is. Er is bijvoorbeeld geen ‘markt’, want in een echt vrije markt zou de overheid het nieuwe aanbod niet afknellen. Nederland is daar bijna wereldkampioen in, met allerlei nutteloze bureaucratische procedures die nieuwbouw voor snakkende woningzoekenden verpesten – hoe erg kan een overheid zijn eigen jeugd haten. Dat gedrag houdt wel de nood lekker hoog, en daarmee de prijzen. Om die schaarste kun je dan weer een heel financieel systeem bouwen, dat leeft van andermans ellende. De geschiedenis leert dat dergelijke systemen een beperkte houdbaarheid hebben, of we ze nu in Nederland of China aantreffen.

Net als bij de recente kredietbubbels in Ierland en Spanje, is het in China gebruikelijk om een bouwproject voor te financieren. De matige woningen worden vast wel ooit tegen de hoofdprijs verkocht, dus kun je de vastgoedportefeuille nu reeds bezwaren met kilo’s junk bonds. Dat zijn leningen met een relatief hoge kans op wanbetaling, daarom een hoge rente en toch een hoop enthousiaste beleggers omdat er geen redelijk alternatief is in een wereld zonder spaarrente. De muur van geld die centrale banken scheppen zorgt voor een stortvloed aan woningen met een belachelijk hoge waardering, en dito schulden. Als de woningen echter toch niet zo veel waard blijken te zijn, later, dan kunnen die schulden ook niet afgelost worden. Beleggers in Evergrande gaan de kredietrelatie immers aan in de hoop dat de gefinancierde woningen inderdaad voor de hoofdprijs aan een miserabele vrijgezel die scheef naar rechts hangt worden verkocht. Blijkt eenmaal dat dat helemaal niet kan, dan heeft de woning op de balans van Evergrande een veel te hoge waardering. Dat geldt dan ook voor de bijbehorende schuld, die moet dan ook worden doorgeknipt. Precies daar gaat dit over. Als duidelijk wordt dat de woningen voor te hoge prijzen in de boeken staan, maar de schulden nog niet zijn gesaneerd, is er meer schuld dan bezit en precies dat is de definitie van een balanscrisis. Maar het is gezegd, die kun je uitstellen – even dan.

Als beleggers onraad ruiken, kom je met de belofte dat je toch echt alles gaat aflossen. Dan komt er een nieuw krediet, waarmee je inderdaad even aan bepaalde verplichtingen kunt voldoen en de ellende op het bordje van morgen komt. Precies tien dagen geleden stuurde Evergrande een dergelijk persbericht uit, we gaan alles terugbetalen, beloofd. Alleen worden intussen niet genoeg woningen tegen opgeklopte prijzen verkocht, lopen de dagelijkse kosten wel door en zit je op gegeven moment met een lege kas. Dan is er de liquiditeitscrisis die voortvloeit uit een balanscrisis en die combinatie is akelig.

Interessant genoeg is de accountant van Evergrande al behoorlijk kritisch in de jaarrekening over 2020. De weergave van de jaarrekening is ‘true and fair’ maar daarna komt er een disclaimer van jewelste. Ja, inderdaad, als je aanneemt dat alle half afgebouwde woningen ooit tegen de hoofdprijs worden verkocht, dan kun je daarmee de bijbehorende schulden aflossen en is er niets aan de hand, alleen dan. Die schulden zijn hard, het is heel duidelijk hoeveel je van iemand hebt geleend. Maar of de waarde van het vastgoed dat daarbij hoort ook zo hard is, is een tweede. De auditor merkt met lede ogen op dat de waarderingen wel erg subjectief zijn en van dubieuze aannames aan elkaar hangen. Maar als we daar niet moeilijk over doen, dan is er ook niks aan de hand. Dan niet.

Het effect van de nakende wanbetaling is niet in te schatten. Het gaat om China, een dictatuur met een belang bij stabiliteit en voorspelbaarheid op korte termijn. Ze zullen het wel fixen. Aan de andere kant, als iedereen weet dat een dergelijk faillissement grote nevenschade kent, waarom laat je het dan zo escaleren? Het is verder redelijk om aan te nemen dat meerdere concurrenten van Evergrande in een soortgelijke situatie verkeren. Dan blijft een bailout niet beperkt tot een bailout van een paar honderd miljard, maar krijgen we te maken met bedragen die ook voor China vervelend groot zijn. Het is ook mogelijk dat China aanstuurt op een gecontroleerd en geconcentreerd faillissement, omdat veel schuld van Evergrande ook in het buitenland uitstaat. Dan laat je buitenlandse investeerders bloeden in plaats van dat je ze redt en na verloop van tijd kun je alsnog de situatie lokaal stabiliseren. Kortom, we weten het niet, maar dat komt vanzelf.

Sinds toetreding tot de WTO, bij de eeuwwisseling, is China aan een opmars bezig. Kent u een nog stoffiger cliché? Feit is dat Nederland nu per maand meer importeert uit China dan gedurende de hele jaren ’80 bij elkaar opgeteld. De handel is helaas vooral eenrichtingsverkeer, want China duwt met oneerlijke concurrentie (zoals diefstal van intellectueel eigendom) iedereen uit de markt. Daarom heeft Nederland een handelstekort met China van dertig miljard euro per jaar, alleen de Amerikanen zitten op een groter bedrag. Al die honderden miljarden verdiend met oneerlijke concurrentie stapelen zich op in China en daardoor is een dictatuur het wisselkantoor van de wereld geworden. Dat geld lenen ze dan weer uit aan andere landen en zo krijgt China macht dankzij de pinpas. Westerse landen worden alleen steeds assertiever jegens China en houden nieuwe overnames met het roofgeld tegen, ze hebben eindelijk door wat er gebeurt. Het was vooral Donald Trump die zo slim was hier echt werk van te maken, Europa volgde later en Biden zet het beleid voort. Dat is een reden waarom Chinese banken maar meer geld op de eigen thuismarkt hebben belegd, zoals de huizenmarkt. Als de Chinese huizenmarkt vervolgens in de problemen komt, dan werkt dat door naar andere partijen voor wie China door de genoemde situatie weer de geldschieter is. Waarschijnlijk zullen we komende maanden ondervinden wat dat in de praktijk betekent. Ik zal die tijd gebruiken om u op de hoogte te houden en onderzoek te doen. Morgen zal Evergrande waarschijnlijk vertellen dat het een lening niet gaat terugbetalen. Ik zit dan niet op veertig meter diepte naast een tropisch paradijs, maar achter een scherm. Ook mooi. Maar ja, dit is een moment met Lehman-potentie. Er gebeurt namelijk iets dat niet zou kunnen gebeuren volgens uw heersende stelsel van ideeën over het reilen en zeilen van de wereld. Dat stelsel mag misschien wel op de schop, hoe vervelend.

Wilt u mijn werk helpen ondersteunen? Kijk op BackMe! Straks komt hier deel 2, want in 2024 volgden de banken voorspelbaar in het spoor van Evergrande.