CBDC 12/25: Door digitalisering krijgt de centrale bank gratis geld (zo werken die dingen)

Soms klinken dingen helemaal niet logisch, dat komt dan regelmatig omdat ze niet waar zijn. Neem deze tweet van VVD’er Aukje de Vries. 

Als je zo tegen contant geld bent, dan zou je het ook helemaal kunnen verbieden. Waarom is er enkel een grens van drie duizend euro, waar komt dat bedrag vandaan? Feit is dat de Europese commissie dit wil. Vanwege de pandemie is er een Coronafonds ingesteld, waarbij de EU zelf geld leent en uitdeelt aan de lidstaten. Omdat er in het begin van de pandemie sprake was van overbelaste zorg, kan Nederland als remedie daartegen in 2026 (?) een betaling van 99 miljoen euro tegemoet zien. Nederland zou een strafkorting van 600 miljoen euro kunnen krijgen, als het betalen met cash niet aan banden gelegd wordt: dat is de werkelijke reden van dit wetsvoorstel. 

Het betalen met cash wordt dus aan banden gelegd, omdat de Europese commissie dat wil. Wat is daar de reden van? Nu is die commissie voornemens digitaal geld in te voeren, CBDC. Als de digitale euro er is, dan komt er een maximumbedrag van drie duizend euro die je ermee mag sparen, niet toevallig hetzelfde bedrag dat je in cash mag aanhouden. De gedachte erachter is een beetje technisch, maar we gaan het toch uitleggen. 

Als je geld uitgeeft, ontstaat er winst op dat uitgeven. Dat heet ‘seigniorage’, naar de middeleeuwse leenheer. Omdat contant geld steeds minder gebruikt wordt, slaat de winst op het scheppen van geld neer bij banken. Dat is dus de literatuur van vandaag, een onderzoek van Positive Money. Ze beschrijven een onderbelicht aspect van digitaal geld: door CBDC in te voeren naast het bestaande digitale geld, maakt de ECB meer winst. 

Het werkt als volgt. Als je een tientje naar de bank brengt, voor op je spaarrekening, mag de bank dat tientje vaker uitlenen dan een keer. Dat heet ‘fractional reserve banking’, FRB. De bank zou (in theorie) rente kunnen betalen als vergoeding, de spaarrente op het tientje. De bank financiert dit met het ophalen van rente op leningen, die typisch hoger is dan spaarrente. Je betaalt bijvoorbeeld meer voor je hypotheek dan je aan spaarrente ontvangt. Omdat de bank dankzij FRB meer kan uitlenen dan er aan spaargeld ligt, hoeft zo over een deel van de tegoeden geen rente te betalen: dat is letterlijk gratis geld. Je betaalt bijvoorbeeld hypotheekrente omdat je denkt dat daarmee spaarders worden vergoed, maar die bestaan deels niet. De bank kan dus geld scheppen uit het niets! Wie wil dat nou niet?

De centrale bank kan hetzelfde doen. Als ze (digitale) euro’s scheppen, komen die op de rechterkant van de balans te staan, in het plaatje staan die onder de x-as. Er hoeft geen rente op te worden betaald. De centrale bank kan vervolgens leningen kopen van overheden en bedrijven, zodat de balans weer in balans is - daarom heet dat ding immers zo. Op die leningen komt rente binnen en daarmee kan de bank naar eigen inzicht handelen. Rente is immers een tastbare bron van inkomsten. Als mensen minder cash gebruiken maar vaker pinnen, is er minder contant geld in omloop nodig en dalen de winsten van de centrale banken via dit principe. Dat is een reden waarom de centrale bank een digitale euro wil. Die heeft voor de gebruiker geen toegevoegde waarde, want de particuliere banken hebben al een goed functionerend betaalsysteem opgezet. Daarom gaan overheden en centrale banken dingen doen die een beetje dictatoriaal zijn.

Ten eerste rekent de ECB op inkomsten uit de digitale euro. Deze moeten voldoende zijn om tussen de 400 miljoen en 1 miljard aan kosten te kunnen dekken, via seigniorage. Dat werkt volgens de methode die hierboven is beschreven. De ECB krijgt inkomsten uit rente, omdat er tegenover de geslagen fysieke en digitale euro’s dus leningen worden opgekocht. Voor de ECB maakt het dus een verschil of de gebruiker enerzijds met cash of CBDC betaalt, of anderzijds met digitaal geld van de banken. In het eerste geval slaan de winsten uit seigniorage neer bij de centrale bank, in het tweede geval bij de particuliere bank. Het is dus een kwestie van verdeling. Op deze manier kan de ECB geld verdienen op een instrument dat de bevolking niet wil. Maar dat laatste maakt niet uit, want de ECB heeft zijn eigen inkomstenbron en kan de eigen zin doordrammen. Dat staat letterlijk zo in het relevante BNC-fiche.

Ten tweede zal de overheid burgers dwingen om het te gebruiken. Een winkelier krijgt dus geen keuzevrijheid. Dat is raar, als je er even over nadenkt. Als iets nuttig is, dan grijpen mensen er toch vanzelf naar? Dwang is in de regel nodig voor zaken die slecht zijn. Vanuit de centrale bank gedacht is het logisch, want die krijgt dan meer inkomsten uit seigniorage. Voor winkeliers is de keuze minder logisch, want ze zullen extra kosten moeten maken voor iets dat geen waarde toevoegt. Je kan nu immers ook al digitaal betalen. De regering hoopt op deze manier een hogere acceptatiegraad te bereiken, lezen we in de Kamerbrief. 

Als mensen echter te veel gebruik maken van CBDC, is dat schadelijk voor het bankwezen. Dat verschijnsel heet in het jargon ‘disintermediation’, u loopt letterlijk weg bij uw bestaande bank. De centrale bank is van mening dat er voor een bedrag van 1 biljoen euro aan geld van de centrale bank in omloop moet zijn. Volgens onze eigen DNB zijn er ‘sociale kosten’ als de bank meer geld uitgeeft. Immers, contant geld is geld maar CBDC is dat ook. Door CBDC bovenop contant geld uit te geven vergroot je de geldhoeveelheid. Daarom zou het logisch zijn bij elke euro in CBDC die de centrale bank uitgeeft, een zelfde bedrag in contanten uit de roulatie te halen. In die zin is CBDC wel degelijk de vervanger van cash. In de discussie over seigniorage maakt het even niet uit: bij zowel cash als CBDC slaan de winsten neer bij de centrale bank. Bij een totaalbedrag van een biljoen euro krijgt de centrale bank een deel van de seignioragewinsten, in totaal is dat ongeveer een procent van de economie van een muntgebied. Dit bedrag is echter niet zo hoog, dat het verdienmodel van banken in gevaar komt door ‘disintermediation’. Dat bedrag, gedeeld door de driehonderdveertig miljoen rekeninghouders in het eurogebied, komt neer op drie duizend euro per rekeninghouder. Je mag niet meer dan dat bedrag in CBDC houden, maar ook niet in cash. Dat is waar dat bedrag vandaan komt: het heeft niets met drugs of een virus te maken, geachte Mevrouw de Vries. 

Nu was dit, niet geheel toevallig, ook het onderwerp van de laatste Current Ratio: die kijkt u hieronder, helemaal gratis nog eens. Als u mijn werk wil ondersteunen kunt zich aanmelden bij mijn BackMe, of laat anders via de knop hieronder weten wat u van deze journalistiek vindt. Of u koopt mijn boek, Het Euro Evangelie, te vinden op de webshops van de boekhandels - maar als u hem direct bij mijn uitgever bestelt, hou ik er een stuk meer aan over, zeg ik eerlijk.