CBDC 11/25: contant geld behouden in tijden van overkreditering met een ‘gesplitste munt’?

Wilt u mijn werk mogelijk maken? Ga naar BackMe, of u koopt mijn hele boek, Het Euro Evangelie: Eventueel laat u uw waardering voor dit artikel merken via de knop hieronder. Of niet.

CBDC, wat kun je er eigenlijk mee? Tijd voor een volgend deel in de literatuurstudie over de nakende digitale euro. Waarom doen we dit ook alweer? De argumenten voor een ‘digitale euro’ naast de mogelijkheid om al digitaal met euro’s te betalen lopen uiteen maar overtuigen in de regel niet. De ECB rept van virussen die van bankbiljetten af kunnen springen - waar geen wetenschappelijk bewijs voor te vinden was, lazen we in dezelfde alinea - tot geopolitieke aspecten. De literatuur lijkt echter vooral te wijzen op het probleem van de Zero Lower Bound (ZLB). De rente onder de nul brengen is onwenselijk vanwege het risico op bubbelvorming en gevaarlijk speculatief gedrag en misschien is het zelfs wel onmogelijk. Als cash verdwijnt, kunnen mensen daar ook niet naar toe vluchten dus dat is een zorg minder.

Vandaag bekijken we working paper 191 uit 2018 van het IMF, geschreven door Katrin Assenmacher en Signe Krogstrup. We gaan de komende tijd meer papers uit deze tijd pakken. Je kon in 2018 of 2019 niet weten dat er in 2020 een stevige recessie zou zijn door de pandemie. Wel hebben centrale banken een beperkte ruimte om te manoeuvreren, als de rente dicht bij de nul of er eigenlijk net onder zit. Vanaf 2015 of 2016 werd het actueel, daarom begon de discussie over CBDC ook een kleine tien jaar geleden op stoom te raken. Destijds besprak men de mogelijkheid om in te grijpen als er weer een recessie zou komen. Deze komt ongeveer om de tien jaar, dus het is logisch om je in de laatste jaren van het vorige decennium dergelijke vragen te stellen. Bij een recessie is het gebruikelijk om de rente met ongeveer vier procentpunten te verlagen, maar dan kom je dus onder de nul uit en dat kan niet, de kern van ZLB. Het alternatief is een groot opkoopprogramma en dat hebben we mogen meemaken.

Assenmacher is econoom en toezichthouder bij de ECB. Krogstrup is nu gouverneur van de Deense centrale bank. Bij andere gelegenheden heeft ze aangegeven geen voorstander van CBDC in Denemarken zelf te zijn: het betaalverkeer in Denemarken functioneert goed, dus een extra middel toevoegen heeft geen zin. Ze beschrijft in dit paper hoe je met een nieuwe (digitale) munt ZLB te lijf kunt gaan, interessant genoeg zonder cash af te schaffen. Dat zou volgens de economen onwenselijk zijn, ook omdat het in veel Europese landen niet gemist kan worden in het dagelijks leven. Ze noemen eerdere pogingen om dat te doen. Zo was het honderd jaar geleden gebruikelijk om bankbiljetten in circulatie in Oostenrijk en Duitsland eens in de zoveel tijd te laten afstempelen, anders verliezen ze hun waarde. Ook zouden bankbiljetten een expiratiedatum kunnen krijgen, je moet het voor een bepaalde tijd uitgeven anders is het waardeloos. Bij de discussie over de programmeerbaarheid van CBDC is dit ook ter sprake gekomen. Logisch, als een digitale euro een vernieuwde vorm van ouderwets, vertrouwd contant geld is, dan komt deze mogelijkheid ook weer terug. 

Er gaan stemmen op om contant geld af te schaffen wegens het risico op witwassen. De twee economen die dit paper schreven willen dat argument niet gebruiken. Ze wijzen enkel op het probleem van ZLB, in tijden van negatieve beleidsrente is er een middel om weg te vluchten van een heffing op spaargeld. Als er een andere manier is om contant geld los te koppelen van je bankrekening om de ZLB te bestrijden, dan is het ook goed. Cash afschaffen is dus geen doel op zich, als je bijvoorbeeld rekening wil houden met terechte zorgen over privacy.

Ze stellen een systeem voor, waarbij de geldhoeveelheid is opgedeeld in contant geld en girale tegoeden: zo werkt het nu ook al. Op het eerste deel kan geen rente worden geheven, maar wat je wel kan doen is afstappen van een conversie van een op een. Los van administratiekosten, kun je nu nog geld naar de bank brengen of het pinnen, waarbij er geen waardeverschil optreedt. Nu zou je in tijden van negatieve rente, bijvoorbeeld min drie procent, kunnen afspreken dat 100 eenheden cash worden omgeruild in 97 eenheden digitaal geld. Het laatste was al onderhevig aan een negatieve rente, daar zit het probleem niet; met deze manier breng je de geldontwaarding ook naar de wereld van het contante geld. Dat zou dan wel kunnen blijven bestaan, zodat je een privacyvriendelijk betaalmiddel intact laat.

Als een centrale bank het duale systeem toch onwenselijk vindt (hoe handel je met het buitenland bijvoorbeeld, als je van een munt twee munten hebt gemaakt?) dan is het simpel om het af te schaffen. De conversie gaat weer naar 1, dus honderd eenheden cash wissel je altijd in voor precies dat bedrag aan banktegoeden en andersom. De auteurs noemen ook dat er een juridisch probleem ontstaat, aangezien geld een vaste rekeneenheid vertegenwoordigt. Het maakt niet uit of je een lening van bijvoorbeeld honderd euro overeenkomt in fysiek of giraal geld, nu is het nog een op een inwisselbaar. Bij een duaal systeem is dat niet zo. Hoe weet je dan hoeveel iets waard is? Om deze methode, van een gesplitste munt, te laten slagen, is het noodzakelijk dat het elektronische geld de standaard is: met een afgeleide in de vorm van contant geld. De centrale bank gebruikt immers het elektronisch geld voor monetair beleid. Als je zou willen dat mensen andere beslissingen maken, bijvoorbeeld tijdens een recessie meer uitgeven, dan doe je dat aan de elektronische kant. Daarom moet de waarde van elektronisch geld dominant zijn. Nog steeds is contant geld dan niet uitgefaseerd en dat hoeft ook niet. Een centrale bank die deze redenering volgt, doet er dan juist verstandig aan burgers te beloven cash niet af te schaffen, zo hou je ze binnenboord.

Het zou bijzonder logisch zijn om een CBDC op deze manier in te zetten. De ZLB zou je ook kunnen aanpakken door de overkreditering op te lossen, want dan hoef je als centrale bank niet de randen van het acceptabele op te zoeken. Het is echter zeer waarschijnlijk dat dit op korte termijn geen haalbare kaart is, vooral overheden zijn verslaafd aan gratis geld. Door duaal geld in te voeren geef je de centrale bank meer ruimte om monetair beleid te voeren in tijden van overkreditering, terwijl je nog steeds een infrastructuur hebt voor anonieme betalingen. En aangezien burgers bang zijn voor de mogelijkheid van programmeerbaarheid van geld, zou je ze daarin ook tegemoet kunnen komen. Centrale banken lijken vooral te worstelen met de ZLB, die geeft al genoeg kopzorgen: als je kritische burgers dan ook nog eens programmeerbaar geld in de maag splitst, haal je alleen maar nog meer problemen op je hals. Daarom, lees het paper van Assenmacher en Krogstrup en u bent weer een beetje beter voorbereid op de toekomst. Koopt u anders ook mijn boek, Het Euro Evangelie, of steunt u deze journalistiek via Backme.